Sprawiedliwość pośród wielu przymiotów Boga

Sprawiedliwość w Piśmie Świętym jest pojęciem bardzo bogatym i należy do najważniejszych wymiarów rzeczywistości religijnej. Wyrażają ją przede wszystkim dwa hebrajskie rdzenie cdq i špt, od których pochodzą dwa kluczowe rzeczowniki: cedaqa^h i mišpat. W starożytnym przekładzie greckim Biblii Hebrajskiej, Septuagincie, odpowiada im termin dikaiosyne, który został następnie przejęty przez autorów Nowego Testamentu. Obydwa hebrajskie określenia stoją bardzo blisko siebie i w pierwszej kolejności odnoszą się do Boga:

              Prawo i sprawiedliwośćpodstawą Twego tronu;

              łaskawość i wierność idą przed Tobą. (Ps 89,14)

              Pan miłuje prawo i sprawiedliwość,

              ziemia jest pełna jego łaski. (Ps 33,5)

Psalmista, zapowiadając zbliżającą się interwencję Boga na korzyść swojego ludu, wypowiada słowa, które świadczą o tym, iż sprawiedliwość nie jest jakimś osamotnionym abstraktem, lecz ma swoje źródło w Bogu wraz z innymi wymienianymi przez autora przymiotami:

Łaskawośći wierność spotkają się z sobą, ucałują się sprawiedliwość i pokój. Wierność z ziemi wyrośnie, a sprawiedliwość wychyli się z nieba. (Ps 86,11-12)

W cytowanych wersetach autor zestawia cztery elementy, które często występują ze sobą w parach, bądź większych grupach: są nimi hesed (łaskawość, życzliwość), emet (wierność, trwałość), cedaka^h (sprawiedliwość) orazšalom (pokój).

Sprawiedliwość jest w tym tekście szczególnie blisko pokoju i nie jest to wcale przypadek odosobniony. Iz 32,16n mówi o podobnej wzajemnej więzi między tymi przymiotami, tak jakby były one owocem siebie nawzajem:

Na pustyni osiądzie prawo, a sprawiedliwość zamieszka w sadzie. Dziełem sprawiedliwości będzie pokój, a owocem prawa – wieczyste bezpieczeństwo. (Iz 32,16-17)

1. Sprawiedliwość i pokój w Starym Testamencie

Pokój (šalom)pojawia się w Biblii Hebrajskiej ponad 260 razy, (eirene) w Nowym Testamencie występujeponad 90 razy. Sens šalom jest wielowymiarowy – od całości, ładu, równowagi, pokoju, wybawienia, do nawet materialnego powodzenia. Termin ten oznacza także stan niewinności od grzechu (Rdz 44,17; 1 Krl 5,19). Šalomjest darem, ale jego obecność w życiu człowieka zależy od ludzkiej odpowiedzi na wezwanie Boga do życia zgodnego porządkiem stworzenia. Ów moralny ład zakłada m.in. sprawiedliwość i prawość.

Terminologia dotycząca sprawiedliwości w całym Piśmie Świętym obejmuje około 1000 użyć. Liczba ta świadczy najlepiej o wadze sprawiedliwości w Biblii. Sprawiedliwość odnosi się do natury Boga, która ma swój wymiar moralny (Ps 33,5; 89,14). Jako miszpatpojawia się często w towarzystwie niemalże swego synonimu cedaka^h(Ps 72,1-2; Prz 2,9; 8,20; Iz 5,7b; 32,16; 33,5-6; 54,13-14; 60,17b) i pokoju (šalomPs 72,7; Iz 32,16-17; 54,13-14; 59,8.12; 60,17; por. Ps 85,10b i Iz 60,17). Jednakże hebrajskie miszpatdalekie jest od powszechnego rozumienia sprawiedliwości w świecie greckim, w którym sprawiedliwie często oznaczało po równo. Biblia Hebrajska wielokrotnie uzupełnia miszpat o współczucie i miłosierdzie. W świecie sprawiedliwym potrzeby ubogich, wdów i sierot muszą zostać zaspokojone (Ps 72,4.12-14; 146,6b-9), zaś akty miłosierdzia wobec ubogich są według autorów natchnionych rezultatem autentycznej bojaźni Pana (Pwt 10,10-20; por. Kpł 25,17.35-43; 19,14.32; Iz 33,5-6). Właśnie dlatego, w szerszym kontekście życia religijnego Izraela, poszanowanie sprawiedliwości uznawano za warunek udziału w darze ziemi obiecanej (Pwt 16,20).

Powiązana z pokojem sprawiedliwość staje się jedną z wielu dróg osiągnięcia Bożego ładu (šalom). Przez sprawiedliwość, miłość i wierność, wspomagane łaską, człowiek wchodzi w przestrzeń Bożego pokoju. On jest niejako pierwszym celem, podczas gdy sprawiedliwość jest środkiem. Jednocześnie osiągnięcie harmonii z Bogiem, czyli šalom, zapewnia dalsze, ostateczne już dary Boże: zbawienie i królestwo Boże.

Zadaniem ludu Bożego, zapowiadanym w starotestamentowych księgach prorockich (Mi 6,8; Iz 2,1-4), jest nauka działania sprawiedliwego. O tym samym mówi również Księga Powtórzonego Prawa16,20: „Za sprawiedliwością, za sprawiedliwością podążaj, abyś żył i posiadł ziemię...”.

Fundamentem prawości i sprawiedliwości w Starym Testamencie jest sam Bóg, który zawarł z ludem Przymierze i przykazał mu Torę (Prawo). Na jego podstawie każdy Izraelita, przestrzegając przykazań, wchodzi w przestrzeń sprawiedliwości i prawdy, a dzięki nim doświadcza pokoju, który prowadzi go ku ostatecznym wydarzeniom zbawczym. W ten sposób sprawiedliwość jawi się jako jeden z wielu elementów, bez których osiągnięcie szczęścia wiecznego jest niemożliwe.

Literatura prorocka przynosi bardzo konkretne, doczesne rozumienie sprawiedliwości. Bóg, będąc Bogiem wszystkich, ujmuje się zwłaszcza za ubogimi, którzy znikąd nie mają pomocy. Sprawiedliość Boża dotyka więc pozytywnie przede wszystkim uciśnionych. Mocni zaś muszą poddać się jej skutkom albo ponieść negatywne konsekwencje swojego nieposłuszeństwa. Prorok Amos, który nie bez racji uważany jest za proroka Bożej sprawiedliwości, wzywa Izraelitów w państwie północnym:

Niech sprawiedliwość wystąpi jak woda z brzegów i prawość jak potok niewysychający wyleje ! (Am 5,24)