Nauka i biznes w Polsce – dwa różne światy

Silicon Valley (Dolina Krzemowa) powstała w naturalny sposób dzięki Uniwersytetowi Stanforda. Z jej utworzeniem związani są dwaj asystenci uczelni: William Hewlett i David Packard. W 1938 roku dostali pożyczkę od swojego profesora w wysokości 538 dolarów na rozwinięcie w garażu chałupniczej produkcji audiooscylatorów, czyli tanich generatorów sygnałów akustycznych o przyzwoitej jakości, które później wykorzystało studio Disneya w czasie prac nad filmem Fantazja. Firma Hewlett-Packard (kolejność nazwisk założyciele ustalili rzucając monetą) wsławiła się produkcją pierwszego kieszonkowego kalkulatora (HP-35C), a obecnie jest powszechnie znanym światowym koncernem.

Na Stanfordzie zazdrość wobec kolegów, którym się powiodło w biznesie, jest niezwykle rzadka, a uniwersytet nie ma za złe pracownikom, że część czasu poświęcają na założenie własnych firm. Wręcz przeciwnie, bardzo im w tym pomaga. Odwdzięczą się w przyszłości, fundując nowe budynki, dostarczając darmowego sprzętu, finansując zatrudnianych naukowców lub przekazując gotówkowe darowizny (by uniknąć płacenia podatków). Uniwersytet powołał nawet specjalne Biuro Licencjonowania Technologii – Office of Technology Licensing – które uzyskuje patenty na pomysły naukowców i udziela na nie koncesji.

Również studenci są zachęcani, by brać inicjatywę w swoje ręce. Wszyscy pamiętają, że Bill Gates zrezygnował ze studiów, a Steve Jobs został wyrzucony z uniwersytetu za brak postępów w nauce i obaj panowie chyba nie mają powodów do narzekań z tego powodu. Często się zdarza, że w czasie rozmowy ze studentem jego academic advisor (doradca naukowy), odpowiedzialny za ciągłe motywowanie go do studiów, oświadcza wprost: „Hej,wygląda na to, że już wiesz, co chcesz robić, więc szkoda twojego czasu na uczelni. Skoro masz pomysł, to spróbuj go zrealizować. Dyplom w tej sytuacji jest drugorzędny. Jak ci się nie uda, zawsze możesz wrócić, na uczelnie bogatszy o cenne doświadczenie nieudanego startu”.

Studencką przedsiębiorczość wspiera się poprzez organizowany co roku konkurs przedsiębiorczości Stanford Entrepreneur’s Challenge. Warunkiem uczestnictwa w nim jest przedstawienie własnego biznesplanu. Uniwersytet zapewnia uczestnikom pomoc wykwalifikowanych konsultantów, jak również stwarza im okazję do kontaktu z potencjalnymi inwestorami. Nagrodą główną jest kilkadziesiąt tysięcy dolarów, lecz nie o tę sumę chodzi. Jak powiedział zwycięzcom przewodniczący jury w podsumowaniu jednego z konkursów: „Od tej pory możecie się uważać za milionerów. Nie staram się wam prawić komplementów, ale rozumuję na zasadzie prostej ekstrapolacji. Wszyscy, którzy dotychczas wygrali ten konkurs, zostali milionerami”.

Wróćmy do polskich warunków. Niestety, ukształtowana w poprzedniej epoce polska nauka jest mało dynamiczna, rozdrobniona między szkoły wyższe, instytuty badawczo-rozwojowe i placówki Polskiej Akademii Nauk. Wśród prowadzonych badań przeważają te o charakterze poznawczym bez jakichkolwiek perspektyw na ich praktyczne zastosowanie i zwrot poniesionych nakładów. Każda próba zmiany tego stanu napotyka na histeryczną reakcję obronną rzesz nieudaczników, którzy dali się omamić bizantyjskiej PRL-owskiej hierarchii sankcjonującej pseudonaukę. Niełatwo jest przyznać, że zmarnowało się życie, przygotowując bezwartościowe publikacje do nikomu niepotrzebnych habilitacji i belwederskich profesur, obnoszonych później w towarzystwie jak niegdyś hrabiowski tytuł.

Debatowanie nad niskimi nakładami na naukę i deprecjacją wartości poznawczych w nauce niewiele zmienia, bo państwo ma inne, znacznie pilniejsze potrzeby finansowe. Przecież historycznie najistotniejszy, wręcz skokowy postęp w nauce dokonał się w dziewiętnastowiecznej Anglii dzięki obywatelom na tyle zamożnym, że z nudów i na luzie mogli zająć się studiowaniem życia mrówek lub odcyfrowywaniem egipskiego pisma bez zabiegania o dotacje od królowej.

Sektorowi biznesu trudno się dziwić, że nie zamawia istotnych projektów w tak niewydolnej strukturze, jaką są polskie instytucje naukowe. Po co tracić czas na rozmowy z nieprzystającymi do realiów profesorami, którym lata zajmie opracowanie prostego zlecenia, skoro można kupić licencję, szybko ją wdrożyć i wprowadzić produkt na rynek. Również idea partnerstwa publiczno-prywatnego nie przynosi oczekiwanego efektu. Wniosek jest jeden – polska nauka i biznes to dwa zupełnie różne światy.

Prezes firmy musi podejmować szybkie decyzje i wiadomo, że część z nich będzie błędna i nie przyniesienie oczekiwanych rezultatów. Wówczas rada nadzorcza dokona oceny jego działań w dłuższej perspektywie, dokona bilansu zysków i strat. Ryzyko jest wpisane w działalność innowacyjną. Przecież w najbardziej dochodowej branży, jaką są nowe technologie, średnio jedna z pięciu startujących firm utrzymuje się na rynku. Ale im większe ryzyko, tym bardziej znaczący sukces.

Natomiast w sferze budżetowej każde niepowodzenie na skutek ryzykowanego zachowania może skutkować utratą pracy. Audyt wewnętrzny może postawić zarzut niegospodarności. Urzędnika może odwiedzić inspekcja z odpowiedniego ministerstwa oraz kontrola NIK i czasem przy dużych projektach może zostać powołana specjalna komisja sejmowa, w której panie posłanki i panowie posłowie zdecydują, jaką karę wymierzyć osobie marnującej środki publiczne.

Państwowy urzędnik kierujący placówką badawczą nie będzie zatem ryzykował głową i powoła komisję, która opracuje tak zwaną specyfikację istotnych warunków zamówienia, by potem zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych ogłosić przetarg. Biorąc pod uwagę odwołania od jego wyniku startujących w nim firm, daje to co najmniej dwa lata czekania na rozpoczęcie projektu. Zwykle tyle czasu wystarczy, żeby na półkach każdego sklepu ze sprzętem elektronicznym pojawiły się w atrakcyjnych opakowaniach chińskie produkty o niskiej jakości, ale dokładnie takich funkcjonalnościach, o których pisaliśmy we wnioskach dwa lata wcześniej. Sprawę można z czystym sumieniem zamknąć i przejść do kolejnych apeli zachęcających do innowacyjności.

MAREK HOŁYŃSKI, informatyk, specjalista od grafiki komputerowej, wykładowca, prezes Polskiego Towarzystwa Informatycznego i dyrektor Instytutu Maszyn Komputerowych. W latach osiemdziesiątych pracował w Massachusetts Institute of Technology (MIT) oraz na Uniwersytecie Bostońskim. W latach dziewięćdziesiątych współpracował ze światowym liderem w dziedzinie grafiki komputerowej, Silicon Graphics w Dolinie Krzemowej, gdzie był dyrektorem działu grafiki komputerowej. W 1997 założył własną firmę, która stworzyła akcelerator graficzny do zastosowań internetowych. Dwa lata później pomysł kupiło Fujitsu. Jest autorem książki E-mailem z Doliny Krzemowej