Deklaracja – źródło prawa czy przykład szczególnej obłudy?

Premier Donald Tusk, dążąc do destabilizacji państwa polskiego w wielu dziedzinach życia, a ostatnio w bezpodstawnej walce z Kościołem, powołuje się na Deklarację Rządu Rzeczypospolitej Polskiej podpisaną przez premiera Włodzimierza Cimoszewicza 15 kwietnia 1997 r. Powstają pytania: Jaka jest jej moc obowiązująca, czyli jaka jest pozycja tej Deklaracji w hierarchii źródeł obowiązującego prawa w Polsce? Czy została ona uzgodniona ze Stolicą Apostolską?

W dobie ogromnej inflacji prawa należy dać odpowiedź na powyższe pytania, ponieważ niektórzy specjaliści od zarządzania zasobami ludzkimi, pełniący obecnie wysokie urzędy państwowe, postępują tak, jak gdyby uważali, że konstytucja i konkordat oraz inne akty normatywne są w hibernacji.

Zasady tworzenia i stosowania prawa

Przed udzieleniem odpowiedzi na powyższe pytania należy przypomnieć fundamentalne zasady tworzenia i stosowania prawa w praworządnym państwie, jakim, zgodnie z zapisem konstytucyjnym, jest Rzeczpospolita Polska, która jest „demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” (art. 2), i „przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego” (art. 9).

We współczesnych praworządnych państwach normy prawne powstają najczęściej w wyniku stanowienia. Stanowienie prawa to proces sformalizowany. Aby powstała norma postępowania mogła się stać częścią obowiązującego prawa, powinna spełniać następujące wymogi: powinna być wydana przez kompetentny organ władzy, który w toku jej ustanawiania postępował zgodnie z przewidzianymi w prawie procedurami; przekazana adresatom w prawidłowo zbudowanym akcie normatywnym; podana do wiadomości publicznej w prawnie określony sposób.

Odmienną formą stanowienia prawa jest zawieranie umów o charakterze prawotwórczym, do których należy konkordat. Normy prawne powstałe wskutek umowy (konsensualne) różnią się od stanowionych w sensie ścisłym tylko tym, że nie są wynikiem jednostronnej decyzji władzy, lecz efektem uprzedniego porozumienia między zainteresowanymi podmiotami. Umowy są powszechnym źródłem prawa międzynarodowego. W polskim systemie prawa, w drodze porozumienia, tworzone są: część prawa pracy (tzw. zbiorowe układy pracy) i prawo wyznaniowe.

Odpowiadając bezpośrednio na postawione pytania, należy stwierdzić, że hierarchia aktów normatywnych została określona w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483 z późn. zm.), zaakceptowana przez suwerena, jakim jest Naród Polski (art. 4), w ogólnokrajowym referendum 25 maja 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 31, poz. 174) i weszła w życie 17 października 1997 r.

Źródła obowiązującego prawa

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a także akty prawa miejscowego, które obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły (art. 87).

Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. Umowy międzynarodowe, ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw (art. 88). Natomiast ratyfikacja umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga dodatkowo ustawowej uprzedniej zgody, jeżeli umowa międzynarodowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych; 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji; 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej; 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym; 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy (art. 89 ust. 1). Ratyfikacja składa się z dwóch etapów: podpisania i promulgacji. W sytuacji konkordatu kompetentnymi do podpisania są Prezydent RP oraz Biskup Rzymu. Natomiast organami promulgacyjnymi, w których w sposób urzędowy podaje się do wiadomości, są: Dziennik Ustaw i „Acta Apostolicae Sedis”. Jak wynika z przytoczonego przepisu konstytucji, w hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce nie znajduje się akt normatywny, jakim jest deklaracja. Należy jednak zauważyć, że owa Deklaracja została podpisana już po przyjęciu przez Zgromadzenie Narodowe, ale jeszcze przed wejściem w życie konstytucji z 1997 r., dlatego też Ustawa Zasadnicza nie gwarantuje jej mocy obowiązującej. Jednak takiej mocy nie nadały jej także wówczas obowiązujące akty normatywne, ponieważ prawodawca w ustawie z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” (Dz.U. 1950, nr 58, poz. 524 z późn. zm.) postanowił: „W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza się: (…) umowy zawarte przez Państwo Polskie z innymi państwami oraz oświadczenia rządowe w sprawie mocy obowiązującej tych umów, ich ratyfikacji oraz uczestnictwa w nich innych państw” (art. 1 ust. 1 pkt 3). W związku z tym, choć Deklaracja została opublikowana w prasie dzień po podpisaniu („Rzeczpospolita” z 16 kwietnia 1997 r., s. 2), a następnie osiem miesięcy później, bo dopiero 26 stycznia 1998 r., promulgowana przez ówczesnego ministra spraw zagranicznych Bronisława Geremka instrumentem prawnym, jakim jest „oświadczenie rządowe” (M. P. 1998, nr 4 poz. 51), to i tak nie wywiera skutków prawnych. Prawodawca nakazał promulgować oświadczenia rządowe w sprawie mocy obowiązującej umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw, a Deklaracja Cimoszewicza i Oświadczenie Rządowe podpisane przez Geremka promulgowane zostały w „Monitorze Polskim”, i to już po wejściu w życie aktualnie obowiązującej konstytucji.