Deklaracja – źródło prawa czy przykład szczególnej obłudy?

Manipulacje lewicy

W tym czasie, tj. od przyjęcia przez rząd do publikacji w „Monitorze Polskim”, toczyła się polityczna debata.

Podczas pierwszego czytania ustaw okołokonkordatowych, które odbyło się 22 maja 1997 r., posłanka Izabella Sierakowska (SLD) przedstawiła warunki ratyfikacji konkordatu z 28 lipca 1993 r. i żądała nadania dwustronnego charakteru dla jednostronnej Deklaracji Rządu RP.

Stwierdziła: „Mamy więc prawo domagać się właśnie dwustronnego, nie w interpretacji, a dwustronnego podpisania deklaracji, tym bardziej że deklaracja jest ułomna, nie wyjaśnia wielu zakwestionowanych przez mój klub problemów związanych z preambułą, brakiem określenia czasu obowiązywania konkordatu. Deklaracja powtarza postanowienia jednostronnie korzystne dla Stolicy Apostolskiej, która uzyskane przywileje próbuje zrównoważyć legalizacją państwa (…). Od merytorycznej wartości ustaw okołokonkordatowych, dwustronności deklaracji zaakceptowanej przed wyrażeniem zgody na ratyfikację przez Sejm konkordatu zależy nasze ostateczne stanowisko. Wiemy, że to są twarde warunki. Brak ich realizacji spowoduje, że klub Sojusz Lewicy Demokratycznej będzie głosować przeciw ratyfikacji konkordatu” (Sprawozdanie stenograficzne: 2. kadencja, 107. posiedzenie, 3. dzień, 16. punkt porządku dziennego). Niejako w odpowiedzi, w czasie posiedzenia Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, w dniu 3 czerwca 1997 r. (a więc w czasie pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Ojczyzny) posłanka Irena Lipowicz (UW) stwierdziła: „Byłoby przykładem szczególnej obłudy, o którą nie chciałabym podejrzewać strony rządowej, że w tej chwili, gdy konstytucja została przyjęta, będą wyciągane argumenty, co do których zapewniano nas, iż nie będą podnoszone. Zapewniano nas, że w ustawach okołokonkordatowych pewne szczegóły będą uregulowane inaczej, ale konkordat nie jest już sprzeczny z obowiązującą konstytucją” („Biuletyn”, nr 3656/II). Wobec stanowiska posłów lewicy w sprawie ratyfikacji konkordatu Prymas Polski kard. Józef Glemp powiedział: „Jest to ciągle niechęć ludzi niewierzących, którzy od wierzących chcą kompromisu, a sami nie potrafią się na niego zdobyć (…) wrogość tego ugrupowania wobec Kościoła jest ewidentna i żenująca wobec zapewnień o chęci kompromisu” („Biuletyn KAI” z 4 czerwca 1997 r., s. 5).

Deklaracja z 1997 r. nie ma mocy obowiązującej

Rząd, chcąc wprowadzić opinię publiczną w błąd, stwierdził, że Deklaracja została uzgodniona ze Stolicą Apostolską, i zaproponował, aby Sejm uchwalił ustawę ratyfikacyjną razem z dołączoną do niej Deklaracją, która po ratyfikacji konkordatu miałaby stanowić jego integralną część. Nuncjatura Apostolska w Polsce notyfikowała (przyjęła do wiadomości) przyjęcie tej Deklaracji, ale Stolica Apostolska nie wyraziła zgody na renegocjację umowy konkordatowej. Nie można więc utożsamiać „przyjęcia do wiadomości” z „wyrażeniem zgody” na zakomunikowane stanowisko. Aby Deklaracja z 15 kwietnia 1997 r. mogła zyskać moc obowiązującą, powinna być uzgodniona i podpisana przez układające się strony, tj. Polskę i Stolicę Apostolską, czyli Ministra Spraw Zagranicznych RP i Nuncjusza lub Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej, a następnie ratyfikowana. W związku z tym, że Stolica Apostolska przyjęła do wiadomości stanowisko rządu, ale go nie podzieliła, istniała obawa, iż przyjęcie interpretacji niezgodnej z oczekiwaniami Stolicy Apostolskiej może doprowadzić do ratyfikacji konkordatu przez Prezydenta RP, a jej odrzucenia przez papieża (szerzej zob. Ekspertyza prof. Jerzego Wisłockiego dotycząca Deklaracji Rządu RP oraz projektów ustaw okołokonkordatowych, 23 maja 1997 r.).

Reasumując, należy stwierdzić, że Deklaracja Rządu RP z 15 kwietnia 1997 r. nie miała, nie ma i nie może mieć żadnej mocy obowiązującej, ponieważ nie została zaakceptowana przez układające się strony, a także nie została promulgowana w Dzienniku Ustaw i „Acta Apostolicae Sedis” zgodnie z przepisami prawa. Była tylko przejawem braku woli politycznej do normalizacji stosunków Kościół – Państwo i chęcią uczynienia z równorzędnego podmiotu prawa na forum międzynarodowym, jakim jest Stolica Apostolska, petenta, a nie partnera do dyskusji, otwartego dialogu i zdrowego współdziałania dla dobra wspólnego. Jednostronna Deklaracja Rządu RP, która nie była ani uzgodniona, ani podpisana, ani promulgowana, nie jest żadnym źródłem prawa ani nawet instrukcją służącą do interpretacji konkordatu, a zwłaszcza jego art. 22 ust. 2.