Proroczy kaznodzieja

Posiadał wielki talent krasomówczy, potrafił zdobyć posłuch wśród ludzi wszystkich stanów, słuchali go nawet królowie. Zapisał się na kartach historii jako czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji, filantrop oraz ten, który w trosce o Ojczyznę miał odwagę nazwać po imieniu największe polskie przywary. Nawoływał do zmian postaw rządzących, do reform.

Piotr Powęski – bo tak właściwie nazywał się ks. Piotr Skarga – przyszedł na świat 2 lutego 1536 r. w Grójcu, jako najmłodsze dziecko. Dorastał wśród 3 braci i 2 sióstr. Herbem Pawęża (jabłko zielone, przeszyte 3 mieczami, w klejnocie w koronie 3 pióra strusie) rodzina Powęskich pieczętować się zaczęła po otrzymaniu go od samego króla Zygmunta III.

Skarga studiował na krakowskiej Alma Mater, święcenia zakonne przyjął we Lwowie, a do Jezuitów wstąpił w 1569 r. w Rzymie. Po powrocie do ojczyzny oddał się działalności filantropijnej. Był pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej. Przez 24 lata pełnił funkcję nadwornego kaznodziei Zygmunta III Wazy, który cenił go za wyjątkową osobowość i talent krasomówczy.

W polityce Skarga był zwolennikiem ograniczenia władzy Sejmu na rzecz zwiększenia władzy królewskiej. Piętnował wady polskiej szlachty. Był przeciwnikiem przyjęcia przez Zygmunta III korony szwedzkiej i współtwórcą unii brzeskiej.

Wśród jego bogatej twórczości wymienić należy „Kazania sejmowe”, „Żywoty świętych” czy „Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego”.

Czuły na skargi

Skarga przeszedł do historii także jako oddany krzewiciel działalności filantropijnej. To on założył w 1584 r. najstarszą organizację charytatywną w Polsce: Arcybractwo Miłosierdzia pw. Najświętszej Maryi Panny Bolesnej w Krakowie. Według Zygmunta Glogera, autora „Słownika rzeczy starożytnych” (wyd. Gebethner i S-ka, Kraków 1896), był to „jedyny bank w Europie wypożyczający pieniądze ludziom przyciśniętym potrzebą, na zastawy bez żadnego procentu”.

Ciekawostką jest działająca w ramach Bractwa Miłosierdzia fundacja zwana Skrzynką św. Mikołaja, a później znana jako „Fundatio pro dotibus virginum”, czyli fundusz posagowy dla panien. Pamiętając, że to św. Mikołaj, według tradycji, podrzucał złote jabłka pannom bez posagu, zadaniem Skrzynki było udzielanie pomocy w formie posagu ubogim pannom, które chciały wyjść za mąż bądź wstąpić do klasztoru.

Kolejnym dziełem Skargi był w Krakowie Bank Pobożnych dla ochrony ludzi przed lichwą oraz tzw. Komora Potrzebnych.

Skarga i krokodyl

Piotr Skarga głosił kazania, które miały za zadanie poruszyć serca wiernych do głębi, co miało skutkować radykalną zmianą życia.

Z ambony Złotousty Kaznodzieja głosił jako egzempla m.in. godne naśladowania, pasjonujące żywoty świętych, które później pieczołowicie spisał. Święci ci byli powiązani z realiami nie tylko polskimi, ale i ściśle krakowskimi. Wśród wielu przykładów wymienił 2 kobiety lekkich obyczajów, kiedy po nawróceniu się i wejściu na drogę cnoty mogły… jeździć na krokodylach po Wiśle, bez szwanku dla ciała. Nikt nie dziwił się ani temu, że poskromiły dzikie zwierzęta, ani temu, skąd te gady znalazły się w polskiej rzece. Dziś wiemy na pewno, że i w Wiśle pływał krokodyl, skoro w 1895 r. w jej odmętach k. Mogiły gad został upolowany przez Wacława Anczyca. Skórę krokodyla niczym po safari wystawiono w witrynie sklepu na Rynku Głównym, skąd trafiła potem na wystawę w Pałacu Spiskim. Zatem może i Skarga nie przesadził z przykładem…

Zapał, z jakim Skarga głosił swoje „Kazania sejmowe” (ponoć w rzeczywistości nigdy niewygłoszone) utrwalił na płótnie sam mistrz Jan Matejko.

Kościół Świętych Piotra i Pawła

Skarga został pochowany w kościele świętych Piotra i Pawła w Krakowie (ul. Grodzka 52a), do powstania którego nakłonił samego króla. Barokowa budowla wzorowana została na rzymskiej świątyni Il Gesù, a sama fasada przypomina rzymski kościół Santa Susana, projektu Carla Maderny. Tutaj w podziemiach znajdują się 3 krypty: w jednej z nich znajduje się płyta grobowa Złotoustego Kaznodziei, razem z jego popiersiem, dłuta Jana Tombińskiego, w pozostałych sarkofagi bp. Andrzeja Trzebickiego i Witolda Szeligi Bielińskiego.

Przed sarkofagiem stoi klęcznik z tabliczkami dziękczynnymi za otrzymane łaski. Według obiegowej opinii, został pochowany prawdopodobnie w stanie letargu, a uszkodzenia palców mogły świadczyć o tym, że Skarga sam sobie je zadał – odkrycie to przerwało jego proces beatyfikacyjny.

Na zachodniej fasadzie krakowskiej świątyni widnieją figury świętych zakonu Jezuitów: św. Ignacego Loyoli, św. Franciszka Ksawerego, św. Alojzego Gonzagi oraz św. Stanisława Kostki, dłuta Dawida Heela i ich godło: monogram Chrystusa IHS z trzema gwoździami (symbolem męki Chrystusa). Niekiedy inicjały są odczytywane jako skrót od: Iesu humilis sotietas, tzn. Jezus dla pokornego towarzyszem.

Ciekawe jest oryginalne ogrodzenie świątyni z figurami Apostołów, zaprojektowane przez Kacpra Bażankę, a wykonane przez Dawida Heela z wapienia pińczowskiego. Dziś na miejscu oryginałów znajdują się współczesne kopie. Kopię św. Piotra, o czym informuje tabliczka, ufundował bł. Jan Paweł II.

Pisząc o kościele, należy wspomnieć o wahadle Foucaulta mierzącym 46,5 m. Co czwartek odbywają się prezentacje tego przyrządu, który udowadnia ruch obrotowy Ziemi wokół własnej osi.

Pomniki Skargi

W kościele w prawej nawie znajduje się posąg ks. Skargi, dłuta Oskara Sosnowskiego. Przed świątynią natomiast można podziwiać pomnik, autorstwa Czesława Dźwigaja, ufundowany przez Arcybractwo Miłosierdzia. Pomnik składa się z kolumny, na której stoi Skarga.

Rzeźba Piotra Skargi stoi niesymetrycznie – ksiądz ubrany jest w sutannę, ze stułą na szyi, trzyma podniesioną do góry prawą rękę, w której jest książka. Z jego szaty spływa w dół, poprzez głowicę i fragment trzonu, metalowy kolec, symbolizujący ostrze słów.

W Krakowie o obecności Skargi przypomina tablica (ul. Sienna 2) z napisem: „Wielki sługa Boży, wierny syn ojczyzny, proroczy kaznodzieja, pisarz i wychowawca narodu, w domu tym uczynił siedzibę wiekopomnych dzieł miłości bliźniego (…) niosących trwale pomoc, pociechę i ulgę dla ubogich Krakowa”. Według tradycji, właśnie tutaj uboga kobieta z kilkorgiem dzieci rzuciła się Skardze pod nogi z prośbą o pomoc. Skarga związany był też z krakowskim kościołem św. Barbary, w którym pełnił funkcję przełożonego zakonnego.

W Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej w Starej Wsi niedaleko Brzozowa można wśród pamiątek po Kaznodziei zobaczyć relikwiarzyk z kością przedramienia.

Natomiast w Rohatynie na Ukrainie do dziś zwiedzać można kościół, w którym był proboszczem. Ks. Piotr Skarga zmarł 27 września 1612 r. w Krakowie.