Wychowanie religijne dziecka w wieku przedszkolnym

Wychowanie jest interakcją obejmującą szereg sfer dotyczących kształtowania fizycznego, psychicznego i emocjonalnego dziecka. Rodzice w sposób szczególny uczestniczą w misji, jaką jest wychowanie dziecka. Katechizm Kościoła Katolickiego wyraźnie mówi, iż rodzice powinni zacząć wychowywać do wiary od wczesnego dzieciństwa, dając świadectwo życia chrześcijańskiego zgodnego z Ewangelią (por. KKK 902). Przez sakrament małżeństwa rodzice otrzymali przywilej (jest to przede wszystkim odpowiedzialne zadanie) wychowania i ewangelizowania swoich dzieci. Mają oni stworzyć właściwy klimat i atmosferę miłości, która będzie solidnym fundamentem na całe życie i oparciem dla rodzącej się wiary. Ich powinnością jest nauczenie dzieci modlitwy oraz pomoc w odkryciu ich tożsamości i powołania do życia jako dzieci Bożych. W wychowaniu religijnym pomocna jest dalsza rodzina, rodzice chrzestni dziecka i Kościół parafialny.

Procesy poznawcze i doświadczenia, jakim poddawane jest dziecko, w istotnym wymiarze stanowią o jego rozwoju w wieku przedszkolnym. Dziecko już od najmłodszych lat jest zainteresowane wartościami religijnymi, zadaje różnorakie pytania dotyczące Boga oraz tego, skąd się wzięło ono samo i świat je otaczający. Pytania te, często o komicznym charakterze, kryją głęboki sens i zainteresowanie poznaniem prawdy. Ważne jest, aby rodzice odpowiadali na pytania w sposób zrozumiały dla dziecka, ale jednocześnie tak aby treść przekazywanej wartości nie uległa przez to zmianie. Chodzi przede wszystkim o to, aby zachowali brzmienie nazw wartości sakramentalnych i nie wprowadzali infantylnego języka.

Socjalizacja religijna dziecka czyli proces identyfikowania się i naśladownictwa ściśle łączy się obserwacją jego rodziców i najbliższego otoczenia (wychowawców, katechetów) (Podstawa programowa katechezy 2010: 16-17). Inicjacja życia religijnego polega przede wszystkim na wskazaniu dziecku obecnego w świecie i troszczącego się o każdego człowieka Boga, pełnego miłości skierowanej do wszystkich ludzi. Należy mu pomóc dostrzec Boga w konkretnych wydarzeniach dnia codziennego, ludziach i otoczeniu, a tym samym nauczyć go wyrażać to doświadczenie w modlitwie.                 Religijny aspekt życia człowieka jest odzwierciedlony w zaufaniu, nadziei i wierze. Te trzy komponenty zawierają w sobie aspekt transcendentny i element rzeczy ostatecznych życia ziemskiego (Głaz 2000: 68-69).

Począwszy do urodzenia, dziecko coraz bardziej doświadcza indywidualnego życia, osobistej wartości, ale także zależności od innych osób. Pierwszym Bogiem są dla niego rodzice, poprzez których oddziałuje na niego Boża wszechwiedza. Dziecko traktuje ich jako pierwszą, najwyższą instancję, rozstrzygającą o dobru czy złu moralnym, karzącą lub wynagradzającą – u nich szuka poczucia bezpieczeństwa i pewności niezbędnej dla dalszego rozwoju. Aspekty te stanowią początek późniejszej wiary dziecka w Boga. Istotna jest tutaj niezakłócona identyfikacja z rodzicami. W momencie, kiedy rodzice są wierzącymi i praktykującymi osobami, dziecku łatwiej dojść do wiary w Boga.

Dziecięca religijność jest pełna groteskowych tworów wyobraźni, charakteryzuje się dużym egocentryzmem oraz naśladownictwem osób emocjonalnie związanych z dzieckiem (Kuczkowski 1993: 62). Uczucia religijne dziecka są nacechowane antropocentryzmem. Występuje u niego silne wyczulenie na szczerość, prawdomówność i uczciwość w postępowaniu osób w jego środowisku. Postępowanie opiekunów ma kluczowe znaczenie dla późniejszego życia dziecka, konstrukcji jego hierarchii wartości i systemu światopoglądowego. Dziecko szybko uczy się rytów i obrzędów, ale nie do końca jest w stanie zrozumieć ich znaczenie.

Religijność dziecka do trzeciego roku życia to przede wszystkim początki życia modlitwy i pobożności. Modlitwa ta jest silnie zabarwiona elementami zabawy, a prośby w niej wyrażane są przeważnie skupione na własnych potrzebach. Ma ona charakter interesowny w prośbach, z którymi dziecko zwraca się do Boga, z czasem jednak to się zmienia. Rodzice powinni zadbać o to, aby relacja ich dziecka wobec Boga przechodziła w miarę możliwości coraz mniej przez nich samych, a nabierała indywidualnej dojrzałości osobowej. Ich zadaniem jest ukazywanie we właściwej perspektywie istoty sakramentów świętych, ich celu i działania w życiu człowieka wierzącego. Dziecko w wieku przedszkolnym jest bardzo wrażliwe na przekazywane mu treści religijne, jednocześnie jest gotowe i otwarte na ich przyjęcie (tamże: 68). Powolne wdrażanie dziecka w świat religii następuje poprzez uczestnictwo w religijnym życiu jego rodziców, wyjaśnianie religijnych treści i obrzędów, nauczanie religijnych czynności.

Warunkiem wychowania religijnego dziecka jest właściwe dawkowanie treści religijnych, dostosowanie ich do jego możliwości. Nie należy w tych kwestiach zbyt przesadnie sterować dzieckiem, gdyż ono samo nada tempo wychowaniu religijnemu według swych zainteresowań.

Wychowanie chrześcijańskie jest silnie ukierunkowane na kształtowanie i formowanie dziecka do miłości, która jest wartością fundamentalnie związaną ze stworzeniem człowieka. Bóg stworzył człowieka i otaczający go świat ze względu na i przez miłość. Rodzice powinni wskazać dziecku, iż miłość jest najwyższą wartością, która łączy Boga z człowiekiem. Poprzez wyraz małżeńskiej i rodzicielskiej miłości mają dać wzór i przykład miłości Boga do człowieka. Emocjonalne więzi między rodzicami znacząco wpływają na powstawanie u dziecka i tworzenie przez dziecko pojęć religijnych. Niezbędnym elementem do właściwego tworzenia obrazu Boga jest poczucie bezpieczeństwa, akceptowania dziecka z jego wadami i błędami, jakie popełnia oraz trudnościami, jakimi się zmaga. Dla rozwoju dziecka konieczne jest poczucie miłości rodzicielskiej bezwzględnej i bezwarunkowej.

Wychowaniu religijnemu sprzyja właściwe rozumiane emocjonalne rodzinne zaplecze, w którym dziecko czuje się kochane i chciane przez swoje otoczenie. Tworzy się wówczas fundament ukierunkowany na dalszy rozwój zarówno duchowy, jak i psychiczny, czego odzwierciedlenie będzie miało wyraz w dalszym młodzieńczym i dorosłym życiu. Kształtowane w odpowiednim i sprzyjającym środowisku, dziecko będzie w miarę rozwoju formować dobrze pojętą hierarchię wartości. Wychowanie chrześcijańskie ukierunkuje go na miłość względem Boga, człowieka i otaczającego świata.

Karolina Staszak – absolwentka teologii na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
Głaz S., Doświadczenie religijne a osobowość, Kraków 2000.
Kuczkowski S., Psychologia religii, Kraków 1993.
Podstawa programowa katechezy, Konferencja Episkopatu Polski, Kraków 2010.
Sobór Watykański II, Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim „Gravissimum educationis”, Poznań 1965.