Na Spisz – zachęca Antonina Krzysztoń

Mikołajska poznała Janosa przez Andrzeja „Duszka” Stopkę, scenografa, karykaturzystę, autora np. scenografii do słynnych „Dziadów” Dejmka z 1968 r. – „Duszek”, ze swoją wyjątkową osobowością, wywarł na mnie ogromny wpływ. Spotkania z „Duszkiem” były dla mnie rodzajem inicjacji artystycznej. To on spowodował też, że wracałam i wracam na Spisz. On zachęcił ciotkę do Spiszu, ciotka zachęciła mnie.

Gdy Antonina Krzysztoń przyjeżdża na Spisz, mieszka w domu wynajętym od zaprzyjaźnionych górali. Za sąsiadów ma Staszka i Marysię, mądrych, kochanych górali, do których przez cały rok tęskni. Dzwonią do siebie czasem. – Początkowo miałam kłopoty z wynajęciem pokoju, bo tamtejsi ludzie nie byli jeszcze do tego przyzwyczajeni – opowiada.

Kiedyś przyjeżdżałam tu z córkami. Ale teraz obie są już dorosłe, jeżdżą, gdzie chcą, ale wpadają do mnie. Córki też coś tutaj ciągnie, też się przyzwyczaiły do tej okolicy – mówi Antonina Krzysztoń. Często kogoś zaprasza. Czasem wpadają muzycy z jej zespołu. – Odbywamy próby, jest świetna atmosfera. Tam naprawdę doskonale się pracuje, właśnie tam powstało sporo moich piosenek. Także pod tym względem Spisz to twórcza kraina.

* * *

Na styku kultur

Polski Spisz to dziś niewielki skrawek naszego kraju, zamykający się między granicą ze Słowacją a rzekami Białką i Dunajcem. Liczy niespełna 200 km2 ziemi zamieszkanej przez kilkanaście tysięcy osób. Większość wsi polskiego Spiszu sięga swą historią XIII wieku. Najstarszy jest najpewniej Frydman. Wielokulturowy charakter tego granicznego regionu tworzyli Polacy, Węgrzy, Słowacy, Niemcy, Żydzi i Rusini.

Cały Spisz (dziś leżący po obu stronach granicy polsko-słowackiej) na początku XII wieku przeszedł z polskich rąk, razem z posagiem córki Bolesława Krzywoustego, na własność króla Węgier. To węgierscy możnowładcy zbudowali najbardziej dziś znaną budowlę Spiszu – zamek w Niedzicy.

Kultura ludowa Spiszu, z pochodzenia m.in. góralska, a poddana przez stulecia wpływom węgierskim i słowackim, jest unikatowa. Spiszacy mają specyficzny lokalny ubiór ludowy, specyficzny sposób budowy zarówno wsi, jak i poszczególnych zagród. Charakterystyczna dla Spiszu, a nietypowa dla reszty Polski, jest architektura wielu tutejszych murowanych kościołów.

Przez północną część polskiego Spiszu przebiega grzbiet Pienin Spiskich. Dalej na południe leży obniżenie zajęte przez doliny potoków Łapszanka i Trybski Potok. Za obniżeniem, już na granicy ze Słowacją, wznosi się grzbiet Magury Spiskiej z Kuroszowskim Wierchem (1040 m n.p.m.) – najwyższym wierzchołkiem polskiego Spiszu.