Europejskie porządki

Dnia 1 grudnia wchodzi w życie Traktat Lizboński, tworzący nowe europejskie państwo związkowe: Unię Europejską (będącą dotąd związkiem suwerennych państw). W tym nowym państwie obowiązuje formuła podzielonej suwerenności: podzielonej między wspólne odtąd organa unijne a dotychczasowe organa państw narodowych. Tylko Niemcy zagwarantowały sobie, w ostatniej chwili i na zasadzie wyjątku, pełnię państwowo-narodowej suwerenności.

Co do Wielkiej Brytanii i Francji – takim „gwarantem” jest posiadanie broni nuklearnej, której (na razie?) nie wolno mieć Niemcom. Hiszpania i Włochy – słabo powiązane swymi interesami narodowymi z Europą Środkowo-Wschodnią, bardziej z Ameryką Południową i krajami basenu Morza Śródziemnego – nie muszą specjalnie obawiać się „podzielonej suwerenności”, gdyż przedmiotem politycznej gry europejskiej są dziś przede wszystkim byłe „demoludy”, a więc obszar Europy Środkowo-Wschodniej. Już od dwustu zresztą lat...

Warianty podzielonej suwerenności

Koncepcja podzielonej suwerenności, zawarta w Traktacie Lizbońskim i leżąca u podstaw nowego państwa – Unii Europejskiej, nie jest niczym nowym w historii. Cała epoka europejskiego feudalizmu opierała się na tej zasadzie, z tą jednak różnicą, że kompetencje między suwerenem a jego wasalem czy wasalami były wówczas precyzyjnie i ściśle wyznaczane. Traktat Lizboński cechuje ogrom niedomówień, ujętych w ogólnikowe zapisy, stwarzający zatem wielkie pole dla bieżących interpretacji politycznych, których – jak pokazuje historyczne doświadczenie – dokonują zawsze najsilniejsi „udziałowcy” podzielonej suwerenności... Inną formą doktryny „podzielonej suwerenności” była – w nowszych czasach – doktryna Breżniewa, zakładająca „ograniczoną suwerenność” tzw. demoludów. Nie przewidywała ona żadnych granic „wypłukiwania” ich narodowej suwerenności przez centralę moskiewską.

Kluczowy w tym przedmiocie zapis Traktatu Lizbońskiego brzmi: „Państwa członkowskie muszą powstrzymać się od wszelkich działań sprzecznych z celami nowego państwa”. Jakie będą te cele? Niestety, tego jeszcze nie wiemy, nie wiemy zatem, w jakiej mierze i w jakich celach wypłukiwana będzie pod Traktatem Lizbońskim ta część podzielonej suwerenności, która przypada teraz (od 1 grudnia) jego częściom składowym.

Porządek wiedeński

W 1815 r. na Kongresie Wiedeńskim, po upadku francuskiego imperium napoleońskiego, zapadły rozstrzygnięcia dotyczące nowego ładu politycznego w Europie Środkowej. Zwycięskie mocarstwa: Rosja, Austria i Prusy zagwarantowały sobie trwały podział wpływów w tej części Europy, potwierdzając likwidację państwa polskiego, z zachowaniem – początkowo – kadłubowego Królestwa Polskiego aż do jego faktycznej likwidacji po powstaniu listopadowym i formalnej – po powstaniu styczniowym.

Poważnym ciosem dla porządku wiedeńskiego było wzmocnienie się Prus po zwycięskiej wojnie z Austrią w 1866 r. i Francją – w roku 1871 – co umożliwiło rychłe zjednoczenie się Niemiec pod politycznym przywództwem Prus. Jednocześnie wewnętrzne, narodowościowe napięcia systematycznie osłabiały cesarstwo Austro-Węgier, co ożywiło niemiecko-rosyjską rywalizację o przynależną dotąd Austrii strefę wpływów w Europie Środkowej. Z tej rywalizacji zrodziła się I wojna światowa, która położyła kres porządkowi wiedeńskiemu w Europie.

Wojna spowodowała rozpad cesarstwa austro-węgierskiego; na jego gruzach mogły powstać lub odrodzić się państwa narodowe: Polska, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Serbia, Chorwacja, Litwa... – tym bardziej że zarówno Rosja, jak i Niemcy wyszły z wojny poważnie osłabione. Te nowe państwa wypełniły próżnię polityczną, jaka powstała na dotychczasowych terenach Europy Środkowo-Wschodniej, stanowiących strefy wpływów Rosji i Niemiec, ustalone na Kongresie Wiedeńskim.

Zwycięscy alianci ustanowili na Kongresie Wersalskim w 1919 r. nowy ład w Europie: ład wersalski.