Garbate bogactwo

Encyklika Rerum novarum „prywatne posiadanie dóbr materialnych na własność” określa „naturalnym prawem człowieka” (RN 5). W encyklice Quadragesimo Anno (1931 r.) Pius XII zwraca uwagę, że prawo własności „otrzymali ludzie od natury, tj. od samego Stwórcy” (QA 45), równocześnie dodaje w innym miejscu, że Kościół zawsze uznawał „dane z natury prawo do własności”. Jan XXIII w encyklice Mater et Magistra streszcza tradycyjną naukę w sformułowaniu: „Prawo prywatnej własności, także odnośnie do środków produkcji, obowiązuje zawsze, gdyż jest zawarte w samym prawie naturalnym” (MM 109)” Jan Paweł II, przypominając i potwierdzając naukę swoich poprzedników, zwraca uwagę, że „Następcy Leona XIII powtórzyli to dwoiste stwierdzenie: własność prywatna jest konieczna, a zatem godziwa, jednocześnie zaś obciążona ograniczeniami”.

Sobór Watykański II przedstawił raz jeszcze tę tradycyjną naukę w następujących słowach: „Człowiek, używając tych dóbr, powinien uważać rzeczy zewnętrzne, które posiada, nie tylko za własne, ale za wspólne w tym znaczeniu, by nie tylko jemu, ale i innym przynosiły pożytek”” (CA 30). Tak więc Kościół, doceniając i rozwijając naukę o znaczeniu własności prywatnej, nigdy nie uważał jej za wartość absolutną. Podobnie sprawa wygląda w przypadku zysku tak ważnego dla bogacenia się. „Kościół uznaje pozytywną rolę zysku jako wskaźnika dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa: gdy przedsiębiorstwo wytwarza zysk, oznacza to, że czynniki produkcyjne zostały właściwie zastosowane, a odpowiadające im potrzeby ludzkie — zaspokojone. Jednakże zysk nie jest jedynym wskaźnikiem dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa.” (CA 35)

Jeden z najwybitniejszych znawców nauczania społecznego Kościoła Joseph kardynał Höffner podsumowuje tradycję refleksji nad własnością prywatną, wskazując na dwie strategie uzasadniania konieczności istnienia własności prywatnej. Pierwsza z nich ma charakter pozytywny i mówi, co dobrego zawdzięczamy istnieniu prywatnej własności, druga zwraca uwagę na zło, które pojawi się na skutek zniesienia własności prywatnej.

Oto argumenty przemawiające za:

1. własność odpowiada uporządkowanej miłości samego siebie, a przez to zapewnia ona człowiekowi niezależność, wolność i samodzielność, w ten sposób tworzy podstawy, na których opiera się poszanowanie godności człowieka;

2. porządkuje ład gospodarczy poprzez jasny podział i oddzielenie kompetencji oraz obszarów odpowiedzialności w ramach działalności gospodarczej;

3. wychodzi naprzeciw ludzkiej potrzebie bezpieczeństwa i troski o przyszłość, co ma szczególne znaczenie dla rodziny;

4. porządek własności prywatnej cechuje się ożywioną wymianą gospodarczą, która pokojowo łączy ze sobą gałęzie gospodarki oraz ludzi i narody;