Skazani na majątek

W tym momencie dochodzi się do problemu istnienia alternatywnych etosów pracy, a szczególnie etosu katolickiego. Czy można mówić po prostu o przeciwstawnej do protestanckiej etyce katolickiej? Wszak – jak zauważał już A. Greeley – etyka katolicka jest „komunalna”, podczas gdy etyka protestancka – „indywidualna” [4]. Wydaje się, że jest to jednak zbyt daleko idące uproszczenie.

Wśród poglądów głoszących „pogodzenie” katolicyzmu z „właściwie rozumianym” kapitalizmem istotne miejsce zajmuje koncepcja M. Novaka odwołującego się m.in. do poglądów Jana Pawła II wyrażonych w encyklice Centesimus Annus, w której papież wspomina o tworzeniu wspólnot pracy poprzez budowanie zaufania i solidarną współpracę z bliźnim oraz głosi konieczność zaangażowania w ten proces „(…) tak ważnych cnót, jak rzetelność, pracowitość, roztropność w podejmowaniu uzasadnionego ryzyka, wiarygodność i wierność w relacjach międzyosobowych, męstwo we wprowadzaniu w życie decyzji trudnych i bolesnych, lecz koniecznych dla wspólnej pracy przedsiębiorstwa i dla zapobieżenia ewentualnym katastrofom” [5]. Etos katolicki byłby więc etosem „dzielenia się”, szacunku dla bliźniego oraz solidarności z nim w chwilach kryzysu. W ten sposób jest on bardziej nakierowany na wspólnotę niż na jednostkę.

Niemniej jednak nie można w prosty sposób przeciwstawiać go indywidualizmowi protestanckiemu, gdyż – jak wspomina Novak – „duch kapitalizmu i etyka katolicka (…) w dużym stopniu potrzebują siebie nawzajem” [6]. Należy stwierdzić zatem z całą stanowczością, że nie ma stosunku wykluczania pomiędzy bogaceniem się a byciem katolikiem. Ludzie zamożni to w znakomitej większości osoby, które doszły do swojego majątku na drodze ciężkiej pracy i nierzadko wielkich wyrzeczeń, a utożsamianie ich z przestępcami czy osobami pozbawionymi zasad moralnych jest – mówiąc wprost – niedopuszczalnym nadużyciem.

Hipoteza postawiona przez Maxa Webera w Etyce protestanckiej… to jedna z najbardziej wpływowych teorii dominujących w socjologii. Wciąż jeszcze zbyt często pojawia się ona jednak w obiegu w sposób zasadniczo wykrzywiony i przekłamany. Przykładem niech będzie wywiad udzielony niegdyś przez wybitnego francuskiego politologa Guya Sormana, który stwierdził, że dzisiejsza Polska przedstawia obraz swoistego cudu. Mówi on bowiem: „Gdy czytam literaturę ekonomiczną lat dziewięćdziesiątych, gdzie skazywano Polskę na długotrwałą nędzę, ponieważ jest to kraj katolicki, chłopski i naznaczony socjalizmem – własnym oczom nie wierzę” [7]. Jeżeli w przyszłości chcemy uniknąć takich uogólnień, to możemy zrobić tylko jedno – pracować i bogacić się tak, by inni mogli brać z nas przykład.

[4] A. Abney, J. Matz, D. Rigney, Is there a Catholic sharing ethic? A research note, http://findarticles.com/p/articles/mi_m0SOR/is_2_65/ai_n6141941/pg_1.
[5] Jan Paweł II, Encyklika Centesimus Annus, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/centesimus_1.html#m0.
[6] A. Abney,J. Matz, D. Rigney, op. cit.
[7] http://wiadomosci.onet.pl/1729010,12,item.html.