Skazani na majątek

Historia wpływowej teorii socjologicznej Maxa Webera o zamożnych protestantach i gnuśnych katolikach.

Mija już ponad wiek odkąd Max Weber w swoim dziele Etyka protestancka i duch kapitalizmu postawił kontrowersyjną hipotezę o związku tego ustroju gospodarczego ze specyficznym typem etosu pracy. Przez ostatnie sto lat założenie to – przedstawiane często w opozycji do teorii głoszonych przez Karola Marksa – było równie często afirmowane, co krytykowane, a prowadzona na jego temat szeroka dyskusja w znacznej mierze wyznaczyła kierunek zainteresowań współczesnej socjologii religii. Rozważając tę wpływową teorię, warto zadawać sobie pytania odnoszące się nie tylko do możliwości potwierdzenia jej w praktyce, ale również dotyczące faktu istnienia bądź też nie innych etyk pracy, które wykształciły się w ekonomii.

Max Weber zauważa, że opis wszystkich dotychczas rozważanych przyczyn nagłego wzrostu zamożności społeczeństw zachodnioeuropejskich staje się nieprzekonujący w obliczu złożonych zmian gospodarczych i społecznych. Jest to o tyle interesujące, że – jak wspomina sam autor – „idea zarabiania pieniędzy, jako celu samego w sobie (…), obca była przekonaniom etycznym podzielanym we wszystkich epokach (…)” [1].

Sposobom rozwiązania właśnie tego paradoksu poświęca więc Weber Etykę protestancką…, której główna myśl – jak pisze w „Tygodniku Powszechnym” Maciej Potz – „przeniknęła do powszechnej świadomości i – w zwulgaryzowanej postaci – przyczyniła się do rozpowszechnienia stereotypów pracowitego, przedsiębiorczego protestanta i leniwego, gnuśnego katolika” [2].

Jedenaste: Bogać się!

Punktem wyjścia rozważań socjologicznych czyni Weber ascetyczny protestantyzm, reprezentowany przez kalwinizm (i czerpiący z niego purytanizm).Wystąpienie Lutra w Wittenberdze traktuje on jako swoisty punkt zwrotny w historii myśli ekonomicznej, który doprowadził do zmiany sposobu postrzegania ludzi bogatych i bogacących się. Ma to związek z charakterystycznym dla kultury zachodniej procesem racjonalizacji polegającym na zasadniczym oddzieleniu sfer dominacji uczuć i rozumu przy jednoczesnym stałym poszerzaniu tej ostatniej. W tym ujęciu proces bogacenia się byłby całkowicie usprawiedliwionym i racjonalnym zjawiskiem społecznym, którego podłożem jest jednak religia.

[1] M. Weber, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, http://www.ne.jp/asahi/moriyuki/abukuma/weber/world/ethic/pro_eth_frame.html.
[2] http://tygodnik2003-2007.onet.pl/2261,1255350,0,dzial.html