Czy Jaś doczeka?

Ale właściwie dlaczego mamy poświęcać temu zjawisku tyle uwagi? Czy samotność Jasia jest pod jakimś względem „lepsza”, bardziej frapująca od samotności dorosłego Jana? I tu raport socjologów daje czytelną odpowiedź: ona jest społecznie groźniejsza, bo wpływa na wzrost przemocy i inne patologiczne zachowania nastolatków. Na przykład ci z syndromem ucznia problemowego czują się samotni ponad dwukrotnie częściej niż ich koledzy nieskonfliktowani z otoczeniem!

Samotność ma jednak i swoją jaśniejszą stronę: okazuje się bowiem, że grupa rówieśnicza wyklucza ze swego grona agresywnych czy ćpających kolegów. – Dla człowieka wchodzącego na złą drogę to znak, że musi liczyć się z izolacją – komentuje to zjawisko prof. Czapiński.

Tak więc samotność odrzuconych może mieć i swoją ozdrowieńczą moc.

Jaś jest nieufny

W „Diagnozie szkolnej 2008” odnajdujemy jeszcze jeden odcień wyalienowania. To słabe zaangażowanie nastolatków w akcje społeczne, niechęć do zrzeszania się (znaczny spadek w ostatnim roku). Niech nas nie zwiedzie widok młodych ludzi zbierających datki na Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy. To są zrywy jednorazowe, spektakularne. Wolontariuszy stale działających w organizacjach humanitarnych, przyparafialnych, politycznych, pokojowych jest mało – 27 procent chłopców, 38 procent dziewcząt. Dlaczego? „Bo w naszej edukacji dominuje model indywidualnego sukcesu, połączonego z rywalizacją i unikaniem zaangażowania w sprawy publiczne” – pisze w raporcie Alicja Pacewicz z Centrum Edukacji Obywatelskiej.

Szkoła uważana jest za dobrą, jeśli dobrze przygotowuje do egzaminów, a nie wtedy gdy wychowuje uczniów na myślących i aktywnych obywateli. Więc socjologowie alarmują: nawet szybki rozwój gospodarczy nie zapewni narodowi pomyślności. Niezbędny jest do tego kapitał społeczny, czyli ludzka gotowość do samo-

organizowania się, ofiarowywania własnej energii i czasu na rzecz dobra wspólnego, umiejętność patrzenia poza kraniec własnego nosa – a ten kapitał mamy najniższy w Europie. W dodatku nie sprzyja mu gremialna nieufność do ludzi.

I znów mały Jaś okazuje się tu nieodrodnym potomkiem dużego Jana, a nawet nieco go wyprzedza: zaledwie 18 procent uczniów deklaruje zaufanie do bliźnich. Można obwiniać za ten stan poprzedni system, który wygenerował społeczeństwo zamknięte, podejrzliwe i pozostawił ślady w naszych obyczajach. Trudno jednak znaleźć usprawiedliwienie dla braku działań, które po dwóch dekadach wolnej Polski zaowocowałyby szkołą uczącą otwartej mentalności.