Tajemnica jedności

Autentyczny dialog nie może być też rozumiany jako ruch w kierunku tworzenia jakiejś super-religii, osiągającej synkretyczną jedność religijnych przekonań, w której trybach miażdżone byłoby wszystko, co różni i dzieli. Dialog międzyreligijny jest takim dopóty, dopóki uczestniczą w nim wyznawcy różnych religii. Każda strona przystępuje do niego ze swoją własną, szczególną wiarą, która jest inna niż wiara drugiej strony i która stanowi o najgłębszym sensie ludzkiego życia i tożsamości. Autentyczny i szczery dialog domaga się, by jego uczestnicy angażowali się weń z pełnią i integralnością swoich przekonań religijnych, bez próby wzięcia w nawias własnej wiary. „Jeśliby tak nie było, nie można by dłużej mówić o dialogu międzyreligijnym czy o dialogu wiar” (Jacques Dupuis SJ).

Dialog modlitwy

Problem modlitwy międzyreligijnej na ostrzu noża postawiły przede wszystkim międzyreligijne Dni Modlitwy o Pokój, zorganizowane z inspiracji Jana Pawła II w Asyżu w 1986 i 2002 r. Inicjatywa spotkała się z krytyką różnych środowisk katolickich, w tym części przedstawicieli kurii rzymskiej. Sceptycyzmu nie krył kard. Ratzinger. Zresztą, sceptyków nie zabrakło także po stronie wyznawców innych religii.

Jana Pawła II oskarżano o sprzyjanie religijnemu synkretyzmowi i zacieranie przepastnej różnicy między jedyną prawdziwą religią – katolicyzmem – a innymi. Niektóre środowiska tradycjonalistyczne mówiły wręcz o papieskim ześlizgnięciu się w otchłań herezji. Z drugiej strony pojawiły się zarzuty, że Papież nie dość radykalnie wyszedł na spotkanie innych religii, proponując, aby w Asyżu przedstawiciele każdej modlili się osobno, nie zaś wspólnie. Jan Paweł II – przypomnijmy – opowiedział się za zasadą: „Być razem, aby się modlić, nie zaś modlić się razem”.

Na pięć dni przed tym wydarzeniem tłumaczył: „Nie można bowiem odmawiać wspólnej modlitwy, ale można być obecnym, gdy inni się modlą, i okazywać w ten sposób szacunek ich modlitwie i postawie wobec Bóstwa, dając równocześnie pokorne i szczere świadectwo naszej wiary w Chrystusa, Pana wszechświata. (...) Owo »być razem, aby się modlić« będzie miało szczególnie głębokie i wymowne znaczenie, albowiem wszyscy ramię w ramię będziemy błagali Boga o dar, który jest dzisiaj najbardziej potrzebny ludzkości dla dalszego jej trwania: o dar pokoju”.

W mieście św. Franciszka mieliśmy zatem do czynienia z modlitwą nie międzyreligijną, ale wieloreligijną, jak ujął to w 2003 r. kard. Ratzinger, który ostatecznie, zachowując niejaką rezerwę do wydarzenia w Asyżu, dopuścił możliwość takiej modlitwy jako coś absolutnie wyjątkowego. Znaczące jest jednak, że wyznawcy różnych religii, w tym chrześcijanie, nawet katoliccy hierarchowie, coraz częściej praktykują także modlitwę międzyreligijną. Towarzyszą temu gorące spory. Stawia się pytania: czy modlitwa taka nie propaguje relatywizmu i synkretyzmu? czy nie rozmienia na drobne różnic między religiami? czy nie oddala religii od Boga? Trzeba zgodzić się ze stwierdzeniem kard. Ratzingera: „Pytań tych nie możemy lekkomyślnie ignorować”.

Swoista debata wybuchła na łamach watykańskiego dziennika „L’Osservatore Romano” po spotkaniu w Asyżu w 1986 r. Z różnych stron tłumaczono papieską formułę „Być razem, aby się modlić, nie zaś modlić się razem”. Zdecydowanie krytykowano też modlitwę międzyreligijną. Ale jeden autor – ks. Marcello Zago, co znamienne, sekretarz ówczesnego Sekretariatu dla Niewierzących – wyraził odmienne zdanie. Pisał: „Nie brak doświadczenia wspólnej modlitwy (...). W większości przypadków dochodzi do nich z zachowaniem roztropności, z uniknięciem synkretyzmu. (...) Dla takich doświadczeń nie brak poważnych racji teologicznych. (...) Być razem, aby się modlić, a niekiedy, by modlić się razem, jest uznaniem tego podstawowego faktu, stosunku wszystkich ludzi do Boga”.