Przypadek Sørena Kierkegaarda

Po zerwaniu narzeczeństwa Kierkegaard rozpoczął intensywną działalność pisarską. W większości dzieł, jakie powstały po 1841 roku, takich jak: Albo, albo; Winny, niewinny; Powtórzenie; Bojaźń i drżenie, a przede wszystkim Dziennik, znajdowały się nawiązania do historii związku i rozstania z Reginą. Regina nie znikała z jego myśli i modlitw. Każde przypadkowe z nią spotkanie było skrupulatnie odnotowywane w Dzienniku. Już niedługo po rozstaniu Kierkegaard rozważał możliwość (czy może tylko fantazjował na ten temat) powrotu do związku. Napisane w ciągu dwóch tygodni Powtórzenie (1843 rok) zawiera między innymi rozważania na temat, czy można powtórzyć miłość nieszczęśliwą, by zakończyła się szczęśliwie. Kierkegaard cytuje tam słowa wiersza swego przyjaciela, filozofa i poety, Paola Martina Møllera, które oddają również stan jego ducha: „Sny młodości z daleka wróciły / do mego domu. / Znowu tęsknię za tobą, mój miły / dziewczęcy promieniu!” [11].

Powtórzenie miało być sygnałem wysłanym przez Sørena do Reginy, że jest on gotów ponowić związek (choć ten wątek nie wyczerpuje filozoficznej głębi dzieła). Jednak jeszcze w trakcie pisania utworu Kierkegaard dowiedział się o zaręczynach Reginy z Fritzem Schleglem (1817-1896), jej dawniejszym nauczycielem domowym. Zaręczyny te wytrąciły go z równowagi, co znalazło wyraz w zmienionym zakończeniu Powtórzenia. Kierkegaard, antycypując małżeństwo Reginy, pisał: „Wyszła za mąż! Za kogo? Nie wiem, gdyż czytając o tym, odczułem ból i wypuściłem gazetę z ręki” [12]. Choć wcześniej Kierkegaard deklarował, że czynił wszystko, by uwolnić Reginę od siebie i umożliwić jej zamążpójście, to jednocześnie w głębi wierzył w jej zapewnienia, że jego odejście od niej oznacza dla niej śmierć. Ślub Reginy ze Schleglem odbył się w 1847 roku. W 1854 roku, rok przed śmiercią Kierkegaarda, małżeństwo wyjechało na Wyspę św. Krzysztofa, leżącą w Archipelagu Małych Antyli (ówczesna kolonia duńska), gdzie Schlegel objął urząd gubernatora.

Motywy rezygnacji z małżeństwa

Kierkegaard przeżył dwa zerwania – z Bolette i z Reginą. Szczególnie to drugie rozstanie nie przestaje być przedmiotem dociekań historyków filozofii. Peter P. Rhode pisze, że „mimo wszystkich powodów przez Kierkegaarda podanych zerwanie z Reginą dyktowała jego własna, najtajniejsza potrzeba” [13]. Prawdopodobnie nie uda się jednoznacznie zrekonstruować wszystkich rzeczywistych motywów zerwania, jak i owej „najtajniejszej potrzeby”.

W pismach filozofa wyeksponowane zostały dwa główne powody – odpowiedzialność za grzechy rodzinne i własne oraz melancholijne usposobienie. „Gdybym nie był ciągle pokutnikiem – pisał Kierkegaard w Dzienniku – gdybym nie miał mojej vita ante acta, gdybym nie był melancholijny, związek z nią uczyniłby mnie tak szczęśliwym, jak nawet nie mógłbym marzyć” [14]. Według niego, podane powody wykluczały szansę na szczęśliwe małżeństwo, a w takiej sytuacji nie wolno mu było unieszczęśliwiać kobiety. Søren uznał, że musi wręcz ratować Reginę przed sobą i przed związkiem, który ją unieszczęśliwi.

[11] Cyt. za: S. Kierkegaard, Powtórzenie. Próba psychologii eksperymentalnej przez Constantina Constantinusa, Warszawa 1992, s. 54.
[12] Tamże, s. 129.
[13] P. P. Rhode, dz. cyt., s. 81.
[14] Cyt. za: tamże, s. 64.