Takie będą Rzeczpospolite

Przywracali piękno mowie ojczystej, pisali pierwsze polskie podręczniki, reformowali teatr. Przede wszystkim jednak pijarzy otworzyli szkołę dla wszystkich dzieci – bez względu na płeć, stan majątkowy czy wyznanie. Było to działanie niemal rewolucyjne.

„Jeśli od najmłodszych lat będzie się wychowywać dzieci w pobożności i nauce, niewątpliwie będzie się można spodziewać szczęśliwego biegu całego ich życia" napisał kiedyś założyciel tego zgromadzenia, św. Józef Kalasanty (1557–1648) w konstytucjach zakonnych. Rok 2007 – w 450-lecie urodzin – był jego rokiem w polskiej oświacie. Mimo tylu lat, niektóre jego metody i treści nauczania przetrwały do dziś, zdobywając sobie zwolenników na całym świecie.

JA CIĘ UCZYĆ KAŻĘ

A wszystko zaczęło się na w Rzymie, gdzie na Zatybrzu ten młody hiszpański ksiądz służył Kościołowi swoją wiedzą i pracą. Działał charytatywnie w Arcybractwie 12 Apostołów, a obserwując smutne dzieci, postanowił dać im szanse na lepsze życie. W 1597 r., w małej zakrystii kościoła św. Doroty, Józef Kalasanty realizuje swój projekt oświatowy: zakłada pierwszą na świecie, bezpłatną szkołę publiczną dla 500 dzieci. Pełni na samym początku rolę nauczyciela, wychowawcy i woźnego strugającego pióra.

Uczęszczać tam mogły zarówno dziewczynki, jak i chłopcy, biedni i bogaci, dzieci żydowskie, mali protestanci i katolicy. Był to w tamtych czasach bardzo ryzykowny i odważny pomysł, który spotkał się wkrótce z dużym zainteresowaniem. Papież Grzegorz XV zgodził się, aby Kościół wyszedł poza samą przestrzeń religijną. W 1621 r. powołał do tego celu Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych zwanych ojcami pijarami od łacińskiego słowa pius – pobożny, jak nazywano szkoły pijarskie.

Ich przesłaniem stało się łac. Pietas et Litterae, czyli pobożność i nauka oraz wychowanie młodzieży w duchu katolickim i patriotycznym. Do głównych osiągnięć Józefa Kalasantego po dziś dzień należą: zdemokratyzowanie szkoły, nacisk na intelektualny i moralny rozwój uczniów, wprowadzenie kaligrafii, rachunków i języka ojczystego jako przydatnych w każdym zawodzie, nauczanie równoczesne zamiast indywidualnego, podział na klasy, ramowy program nauki, ograniczenie do minimum kar cielesnych (za Encyklopedią Katolicką, t.8).

Od pijarów jako wychowawców założyciel żądał posłuszeństwa woli Bożej, solidnej formacji zawodowej i kwalifikacji moralnych. Oprócz trzech ślubów zakonnych pijarzy składają ślub nauczania młodzieży.

Wielu królów, książąt i władców, wysyłało prośby o przysłanie do ich państwa pijarów i powierzało im edukację młodzieży. Jako pierwsze zaprosiły ich Hiszpania, Niemcy, Neapol i Sycylia. Do Polski dotarli pół wieku później na prośbę króla Władysława IV. W 1642 r. otworzono pierwszą szkołę pijarską Fundacji Królewskiej przy ulicy Długiej, gdzie mieści się dziś katedra polowa Wojska Polskiego.