Uczciwość pracownika wobec pracodawcy

Wydawałoby się, że po upadku komunizmu, w którym dość powszechnie traktowano własność państwową jako niczyją (czytaj: przeznaczoną do swobodnego dysponowania przez pracownika, gdy tylko zaszła taka potrzeba), kwestia nieuczciwości pracobiorcy wobec pracodawcy powinna na dobre zniknąć. Okazuje się, że nic bardziej mylnego. Choć stosunki własnościowe w naszym kraju uległy znacznym przeobrażeniom, to jednak stare nawyki pozostały. Społeczne przyzwolenie na tego typu praktyki sprawia, że nawet młode pokolenie, które nie może pamiętać minionej epoki, nierzadko nie widzi żadnego problemu w okradaniu bądź oszukiwaniu swoich firm i zakładów pracy. Nie ma dla nich większego znaczenia czy właścicielem jest państwo, osoba prywatna czy inna, niepaństwowa instytucja. Przykładów na to nie brakuje i jeszcze do nich wrócę, ale na początek chciałbym poczynić jedną uwagę metodologiczną.

Zostałem poproszony o przedstawienie zagadnienia uczciwości pracownika wobec pracodawcy. Dlatego nie będę zatrzymywał się nad problemem odwrotnym, czyli uczciwości pracodawców wobec pracowników. To nie znaczy, że tej kwestii nie dostrzegam albo próbuję obwiniać tylko jedną stronę.

Nie jest dobrze

Badania przeprowadzone w 2009 r. przez jedną z firm doradczych pokazują, że polscy pracownicy powszechnie okradają swoich szefów. Ponad 90% przedsiębiorców skarży się na nieuczciwych pracowników. W porównaniu z rokiem poprzednim jest to wzrost prawie dwukrotny. Przyczynę takiego stanu rzeczy upatruje się w kryzysie gospodarczym, który stał się wygodną wymówką dla usprawiedliwienia nadużyć. Do podobnych wniosków prowadzą wyniki badań innej firmy konsultingowej. Ankietowani pytani o przyczyny nieuczciwości, również wskazują przede wszystkim na czynniki zewnętrzne: słabą jakość i nieskuteczną egzekucję prawa, przyzwolenie społeczne oraz nieumiejętne zapobieganie oszustwom przez pracodawców. Trzeba przyznać, że ten typ rozumowania naprawdę poraża: jeżeli pozwoliłeś się okraść, jesteś sam sobie winien. A może jednak przyczyna tkwi głębiej – w samym człowieku?

W większości przypadków zaczyna się od drobnych przedmiotów: papieru do drukarki, długopisów, spinaczy czy herbaty ekspresowej. Nie zawsze jednak na tym się kończy. Zdarza się, że zatrudnieni wynoszą z zakładu pracy w częściach całe urządzenia, np. komputery, które później są składane w jedną całość. Wykrywane są przypadki przelewania paliwa z samochodów służbowych do prywatnych. Największy uszczerbek przynosi jednak wykradanie i odsprzedawanie konkurencji poufnych informacji o firmie, przede wszystkim baz danych i warunków przetargów. Straty sięgają wówczas milionów złotych.

Pracownicy kradną na własny użytek lub z zamiarem sprzedaży. Dlaczego to robią? W czasie komunizmu usprawiedliwiano się najczęściej tym, że wielu rzeczy nie można było dostać w inny sposób. Dziś sytuacja się zmieniła i inne są też „wytłumaczenia”. Niektórzy mówią, że zarabiają tak mało, iż „rekompensują” to sobie przywłaszczając mienie z zakładu pracy. Inni uważają, że mają do tego prawo – „w końcu firmowe kartki papieru są właśnie dla pracowników”. Są i tacy, którzy nie widzą różnicy w tym, czy drukarka stoi w biurze, czy w domu pracownika. Zatrudnieni w tzw. „budżetówce” twierdzą, że „zabierają niektóre przedmioty z pracy, bo to dobre wspólne – podatników”.

Co dziwne, wielu nieuczciwych pracowników nie widzi niczego złego w okradaniu pracodawców. Nie jest to zresztą tylko polska specyfika. Czterech na pięciu mieszkańców Wielkiej Brytanii również nie uważa przywłaszczenia sobie własności pracodawcy za złe, a okradanie wielkich korporacji traktują nawet jako usprawiedliwione. Niektórzy twierdzą, że zabranie czegoś z pracy nie jest kradzieżą, „bo przecież zawsze można zabraną rzecz oddać”. „U mnie w sklepie sprzedawczynie brały produkty twierdząc, że zapłacą później. Okazywało się, że systematycznie zapominały uregulować rachunek. Obliczyłem, że przez miesiąc dwie ekspedientki nakradły towaru na ponad 2 tys. zł. Gdy zwróciłem im uwagę, były oburzone, nie widziały w kradzieży nic złego. Twierdziły, że przecież zapłacą później. Zwolniłem je, do dziś zwracają pieniądze” – mówi właściciel sklepu spożywczego. Trzeba przyznać, że cierpliwość tego pracodawcy i tak była duża. Np. w Niemczech zwolniono pracownika supermarketu za to, że w czasie pracy zjadł jedną bułkę wziętą z regału i za nią nie zapłacił. Inny otrzymał wypowiedzenie za ładowanie w biurze firmy prywatnej komórki.

Nieuczciwość pracownika wobec pracodawcy nie ogranicza się tylko do kradzieży. Trzeba tu wspomnieć o jeszcze innych negatywnych zjawiskach, tj. spóźnianie się, wykorzystywanie służbowego sprzętu (np. telefonu) do celów prywatnych czy surfowanie w godzinach pracy dla przyjemności po Internecie. Wszystkie te sytuacje są przykładem nierzetelnego podejścia do swoich obowiązków oraz nielojalności wobec własnej firmy.