Katedra Rzeczypospolitej

To tutaj, w warszawskiej katedrze, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, kard. Aleksander Kakowski i nuncjusz Achille Ratti proklamowali w listopadzie 1918 r. odzyskanie niepodległości i utworzenie II Rzeczypospolitej po 123 latach niewoli.

W katedrze św. Jana znajdują się groby lub symboliczne epitafia wielkich Polaków. Miejsce wiecznej pamięci znaleźli tutaj m.in.: marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski, król Stanisław August Poniatowski, prezydenci II Rzeczypospolitej Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski, Ignacy Mościcki, premier rządu i wielki artysta Ignacy Paderewski, autor „Trylogii” Henryk Sienkiewicz, bohaterski prezydent Warszawy Stefan Starzyński, wódz naczelny Wojska Polskiego gen. Kazimierz Sosnkowski, wielcy prymasi Polski kardynałowie Aleksander Kakowski i August Hlond oraz Prymas Tysiąclecia kard. Stefan Wyszyński. W katedralnej kaplicy przechowywane są doczesne szczątki-relikwie św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego – arcybiskupa Warszawy, aresztowanego przez zaborców i zesłanego w głąb Rosji w czasie represji po wybuchu powstania styczniowego 1863 r.

W tej katedrze odbyły się trzy najważniejsze historyczne pogrzeby XX wieku: W 1935 r. miał miejsce pogrzeb i Msza żałobna ojca polskiej wolności Marszałka Józefa Piłsudskiego. W 1970 r. odbył się w katedrze symboliczny pogrzeb zmarłego na obczyźnie bohatera II wojny światowej, zdobywcy Monte Cassino gen. Władysława Andersa, którego rogatywka na biało-czerwonym katafalku przed ołtarzem katedry została położona na polecenie Prymasa Wyszyńskiego, co doprowadziło do furii i politycznej histerii rządzących PRL-em komunistów. Wreszcie w maju 1981 r. wielotysięczne rzesze Polaków pożegnały w katedrze samego Prymasa Tysiąclecia. W kwietniu 2010 r. w archikatedrze św. Jana odbyły się uroczystości pogrzebowe poległego w katastrofie prezydenta Lecha Kaczyńskiego i jego żony Marii.

Prawie każda z pielgrzymek do Ojczyzny Jana Pawła II rozpoczynała się Mszą św., którą Ojciec Święty odprawiał właśnie w archikatedrze warszawskiej. Tutaj modlił się Benedykt XVI, a także trzej inni papieże, którzy wcześniej byli nuncjuszami apostolskimi w Warszawie, w tym Ojciec Święty Pius XI (Achille Ratti), który w krytycznych dla Polski i Europy dniach Bitwy Warszawskiej jako jedyny dyplomata zagraniczny nie uciekł do Poznania, ale pozostał w stolicy i modlił się 15 sierpnia 1920 r. właśnie w katedrze św. Jana o zwycięstwo Wojska Polskiego nad agresją sowieckiej Armii Czerwonej, która chciała dojść „przez trupa Polski do serca Europy”. To właśnie w Katedrze Rzeczypospolitej już po wiekopomnym zwycięstwie dziękował Bogu naczelny wódz Marszałek Józef Piłsudski, a tę dziejową polską wiktorię utrwalił w wierszu „Piłsudski” Jan Lechoń:

Aż nagle na katedrze zagrali trębacze!

(…) Katedra oszalała! Ze wszystkich sił dzwoni,

Księża idą z katedry w czerwieni i złocie,

Białe kwiaty padają pod stopy piechocie,

Szeregi za szeregiem! Sztandary! Sztandary!

A On mówić nie może! Mundur na nim szary.

Przed legendarnym krucyfiksem w Kaplicy Cudownego Pana Jezusa po lewej stronie ołtarza katedralnego w ciągu wieków modlili się królowie, hetmani i wodzowie Rzeczypospolitej, a przede wszystkim mieszkańcy Warszawy w chwilach najtrudniejszych. Najważniejsze wydarzenia historii tego kościoła były zarazem najważniejszymi w całej historii Polski, a uzewnętrzniają je płaskorzeźby z brązu na drzwiach katedralnych. Jedna z tych płaskorzeźb upamiętnia fakt bez precedensu, jakim była uroczysta biskupia konsekracja w katedrze warszawskiej ks. Achille Rattiego – nuncjusza, kardynała, a już wkrótce papieża Piusa XI.

W nawach bocznych archikatedry znajdują się liczne witraże, epitafia, rzeźby i tablice upamiętniające tradycję, chwałę i sławę oręża polskiego. To właśnie wewnątrz katedralnych murów w okresie reżimu komunistycznego PRL, na ścianach świątyni umieszczano tablice poświęcone Armii Krajowej, obrońcom Lwowa i Wilna, żołnierzom, lotnikom i marynarzom walczącym na Zachodzie, Polakom zamordowanym na Kresach. Komuniści rządzący Polską znakomicie zdawali sobie sprawę ze znaczenia archikatedry na Starym Mieście, wiedzieli, że to tu bije serce Polski, że ten kościół to Katedra Rzeczypospolitej, siedziba Prymasa Polski – interreksa na okres rządów niesuwerennego państwa komunistycznego PRL. Nie było przypadkiem, że w stanie wojennym milicję, zomo z psami, działka wodne reżim kierował właśnie tutaj, aby nie dopuścić do obchodów ważnych dla Polaków rocznic przypadających 3 maja, 15 sierpnia, 11 listopada, nielegalnych z punktu widzenia komunistów rządzących Polską w imię imperialnych interesów Moskwy.

W tej najważniejszej świątyni stolicy Rzeczypospolitej odbywają się jak zawsze wspaniałe uroczystości – 3 maja, 15 sierpnia i 11 listopada oraz obchodzone są ważne rocznice.

Archikatedra św. Jana realnie i faktycznie pełni od dawna funkcję Katedry Rzeczypospolitej. Do tego nawiązywał Prymas Wyszyński, witając w progach katedry Ojca Świętego Jana Pawła II, kiedy rozpoczynał on tutaj pierwszą pielgrzymkę do Ojczyzny w czerwcu 1979 r. Prymas Tysiąclecia definiował wtedy katedrę warszawską jako „młodszą siostrę królewskich katedr w Gnieźnie i na Wawelu”.

Piewca Warszawy Artur Oppman (Or-Ot) już przed stu laty nakreślił wierszem poetycki obraz katedry św. Jana, którego aktualność pozostanie już na wieki:

Stare Miasto w sen rzewny kołysze

Melancholia w powietrzu rozlana,

Srebrne dźwięki zamąciły ciszę:

Dzwon się ozwał u Świętego Jana.

(…) Nad kościołem katedralnym

Śnieżnobiałe ptaki lecą,

Jak gwiazd deszczem lśnią nawalnym,

Jak liliami błękit kwiecą.

To się w lotną chmurkę wedrą,

To mknie w słońce rój skrzydlaty –

I wirują nad katedrą

Jakby żywe poematy.

(…) Potem patrzy na katedrę,

Co się wznosi tak wspaniała!

Tylu burzom się oparła,

Tyle wichrów przetrzymała!

Poeta ma rację, zwłaszcza gdy spojrzymy z perspektywy XXI wieku. Rzeczywiście, warszawska archikatedra św. Jana jest nie tylko kościołem wyjątkowym, ale ciężko doświadczonym tak samo jak Warszawa, tak samo jak cała Polska – „tylu burzom się oparła”. Nawet w tym sensie – symbolu martyrologii – jest stołeczna katedra Katedrą Rzeczypospolitej.