Pułapki uzależnień

Dramat         

Koniec XX wieku i początek nowego tysiąclecia przyniósł człowiekowi nie tylko wiele osiągnięć w rozmaitych dziedzinach życia, ale też nowe zagrożenia, które w zdecydowany sposób zawładnęły ludzkimi osobowościami. Obok uzależnienia od alkoholu, nikotyny czy innych substancji narkotycznych pojawiła się nie mniej groźna zależność od Internetu, gier komputerowych, hazardu, zakupów, pracy, telefonu komórkowego, solarium (tanoreksja ) czy seksu. Wymienione zachowania są akceptowane społecznie i dla większości ludzi stanowią normalny, często codzienny element życia. W ostatnich latach obserwujemy jednak wzrost liczby przypadków, gdy zachowania te stają się patologiczne i mogą powodować groźne skutki.

Ksiądz M. Dziewiecki pisze: Żyjemy w cywilizacji, która programowo okalecza świadomość i wolność człowieka, a także horyzonty jego pragnień oraz aspiracji. Największym zagrożeniem świadomości jest uleganie ideologiom, zwłaszcza tym, które stawiają człowieka w miejsce Boga, tolerancję i demokrację w miejsce miłości i prawdy, a mit o istnieniu łatwego szczęścia w miejsce czujności i zdrowego rozsądku. W konsekwencji współczesny człowiek ucieka od świata obiektywnych faktów w świat subiektywnych przekonań i miłych iluzji. Prowadzi to do życia w ignorancji oraz do naiwnego przyjmowania modnych ideologii.

Uzależnienie w wielu przypadkach dotyczy osób dorosłych, jednak coraz częściej dotyka młodych ludzi, a nawet dzieci. Jest to bardzo istotny problem zdrowia społecznego, ale przede wszystkim dramat i cierpienie indywidualnego człowieka i całej jego rodziny.

Definicja i przyczyny

Przybliżając definicję uzależnienia, można powiedzieć, że jest to nabyta, silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. Międzynarodowa klasyfikacja ICD-10 zawiera uniwersalną definicję uzależnienia. Według niej uzależnienie to:

• silna potrzeba korzystania ze środka uzależniającego i trudność w kontrolowaniu tego zachowania (np. internauta korzysta z sieci przy byle okazji lub zupełnie bez powodu, dłużej niż tego naprawdę potrzebuje);

• uporczywe korzystanie ze środka uzależniającego mimo szkodliwych następstw z tego wynikających (np. rosnące rachunki telefoniczne);

• przedkładanie korzystania ze środka uzależniającego ponad inne zajęcia i zobowiązania (np. Internet zastępuje normalne kontakty międzyludzkie, powoduje zaniedbanie pracy edukacyjnej,  zawodowej, rodziny);

• zwiększona tolerancja (internauta może coraz dłużej przesiadywać przy komputerze bez zmęczenia czy znudzenia);

• występowanie zespołu abstynencyjnego (np. osoba uzależniona od Internetu pozbawiona dostępu do sieci jest podenerwowana, a nawet agresywna).

Najczęstszym powodem pojawiania się uzależnienia jest brak (lub blokada) jakiejś istotnej wartości, np. miłości, uznania, akceptacji, samorealizacji. Uzależnienie jest przymusem powtarzania zachowań przynoszących spadek napięcia, odprężenie, poczucie spokoju i zadowolenia. Wśród jego przyczyn możemy wyróżnić przyczyny biopsychiczne, takie jak: indywidualna wysoka podatność na uzależnienie, pobudliwość psychiczna, niska odporność na stres, zaburzenia natury emocjonalnej, zaburzenia rozwoju osobowości, uszkodzenie mózgu, choroby somatyczne i związane z nimi dolegliwości. Przyczyny psychospołeczne to: brak zaspokojenia potrzeb psychicznych lub trudności w ich zaspokajaniu wskutek wadliwego oddziaływania środowiska wychowawczego, szkolnego i rodzinnego; niepowodzenia życiowe w sferach: zawodowej, szkolnej, osobistej, co jest podstawą do ucieczki przed niekorzystną, stresującą i nieakceptowaną sytuacją życiową i społeczną w świat iluzji. Przyczyny kulturowe, które mogą mieć wpływ na rozwój uzależnienia, to: moda, dostępność środków, postawy hedonistyczne (przyjemnościowe), brak perspektywicznych celów życiowych i możliwości atrakcyjnego spędzania wolnego czasu, przynależność do subkultury młodzieżowej, w której obowiązuje zasada zażywania środków toksycznych, bunt przeciw powszechnie obowiązującemu systemowi wartości i stylowi życia, chęć odniesienia sukcesu. Dużą rolę w pojawieniu się uzależnień odgrywają również czynniki ekonomiczne i obyczajowe.