Czynniki kształtujące aspiracje życiowe młodzieży

Czynniki koniunkturalne

Pierwszą grupą czynników kształtujących aspiracje młodzieży są uwarunkowania koniunkturalne: obecna sytuacja polityczno-gospodarcza w kraju i na świecie, perspektywy na rynku pracy oraz wpływ środków masowego przekazu.

Funkcjonowanie w społeczeństwie opartym na wiedzy sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy. Współcześnie młody człowiek, nie tylko powinien posiadać wiedzę (która jest wartością zmienną w obecnych czasach), ale istotniejsze są umiejętności jej przetwarzania, selekcjonowania, poszukiwania, ogólnie mówiąc – strukturyzacji. W wyniku takiej sytuacji coraz częściej młodzież odchodzi od tradycyjnych zawodów i ich dziedziczenia. Podejmując wybór swojej ścieżki zawodowej czy edukacyjnej młody człowiek „nie kieruje się już tradycją rodzinną czy lokalną, a w większym stopniu chce realizować własne zainteresowania i zamierza wkomponować się we współczesne systemy społeczno-polityczne, które są oparte na wiedzy i demokracji. W związku z tym następuje odwrót od wykształcenia i profesji przynależących do preindustrializmu i industrializmu” (Długosz 2009: 29). W związku z tym istnieje konieczność przystosowania się do narastających zmian i dostosowanie swoich aspiracji do obecnej sytuacji.

Ze zmianami polityczno-gospodarczymi wiążą się między innymi zmiany na rynku pracy. Powstają nowe zawody, w których oczekuje się umiejętności wykorzystania nowoczesnych technologii. Przy wyborze dalszej drogi życiowej młody człowiek może kierować się tym, na co obecnie jest zapotrzebowanie na rynku pracy oraz czy dany zawód będzie gwarantował mu dobrą płacę.

Na aspiracje młodzieży mogą wpływać środki masowego przekazu. Badacze poświęcają dużo uwagi zagrożeniom płynącym z korzystania z Internetu. Coraz więcej osób jest od niego uzależniona, co wpływa na ich funkcjonowanie społeczne i osobiste. Dążenia niektórych młodych ludzi sprowadzają się do tego, w jaki sposób zdobyć w Sieci popularność. Aspiracje dotyczące świata realnego zostają odłożone na dalszy plan. Internet jest „skarbnicą” wiedzy, ale dla tych, który umieją z niego korzystać w sposób rozsądny i wybierać te treści, które służą rzeczywistemu rozwojowi, co wymaga od odbiorcy umiejętności selekcjonowania informacji w nim zawartych.

Czynniki środowiskowe

Druga grupa czynników to uwarunkowania związane z funkcjonowaniem danej jednostki w rodzinie, szkole oraz grupie rówieśniczej. Rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze dziecka w sposób oczywisty wpływa na jego zainteresowania, pasje, podejmowanie wszelakich aktywności. Rodzice poprzez ukazywanie swoich sposobów na spędzanie czasu wolnego mogą zachęcić swoje dzieci do pewnych działalności, albo do nich zniechęcić. Wpływ rodziny na aspiracje młodego człowieka w większości zależy od: relacji panujących w rodzinie, sposobu wychowania, problemów rodzinnych, sytuacji ekonomicznej, statusu społecznego. Osoba wychowana w rodzinie dobrze sytuowanej będzie miała prawdopodobnie „wyższe” aspiracje, aniżeli jej rówieśnicy pochodzący na przykład z rodziny wieloproblemowej. Socjologowie coraz częściej piszą o „kryzysie rodziny”, na który wpływ ma między innymi samotne rodzicielstwo (zwykle samotne macierzyństwo). Matki samotnie wychowujące dzieci muszą się zmagać z wieloma problemami: zapewnić rodzinie materialne zabezpieczenie, zająć się nauką szkolną dzieci, pomóc im w wyborze drogi kształcenia oraz podejmować aktywność zawodową. Taka sytuacja wiąże się z dużym obciążeniem psychicznym, co wpływa na prawidłowe spełnianie funkcji opiekuńczej i wychowawczej (Kawula 2006: 123).

Szkoła oraz jej pracownicy również mają wpływ na wybory młodzieży pod kątem dalszej drogi kształcenia, czy ścieżki zawodowej. I. Pulak (2010: 83) wskazuje na konieczność kształtowania kompetencji medialnych: „w społeczeństwie XXI wieku widać konieczność wyodrębnienia spośród przystosowawczych zdolności uczestnictwa w kulturze zbioru konotacji redefiniujących pojęcia kompetencji, nadając im nowe znaczenie poszerzone o cechy cyfrowej realizacji społecznej, obejmujących działania na polu aktywności umysłowej, umiejętności wyznaczania celów i podejmowania decyzji, samodyscypliny, doskonalenia, samorozwoju i kreatywności”. Na aspiracje młodzieży w obrębie szkoły ma wpływ głównie nauczyciel (metody i środki nauczania, które wykorzystuje na zajęciach, sposób nauczania, postawa, kompetencje oraz wyznawane przez niego wartości) oraz oferta szkoły pod kątem zajęć pozalekcyjnych (różnorodność oferowanych zajęć, sposób ich prowadzenia, osoby prowadzące). Nowoczesne metody kształcenia, metody sytuacyjne oddziałują na zainteresowanie uczniów nauką w szkole.

Ważnym czynnikiem mającym wpływ na przyszłą karierę młodego człowieka jest kształtowanie postawy przedsiębiorczej, charakteryzującej się kreatywnością, otwartością na zmiany i umiejętnością radzenia sobie z problemami w codziennych sytuacjach życiowych. W tej kwestii istotne jest określenie mocnych i słabych stron ucznia, jego predyspozycji oraz wsparcie pedagoga, nauczycieli, wychowawców i rodziny przy wyborze dalszej kariery edukacyjnej lub zawodowej (Solińska 2014: 307).

Grupa rówieśnicza także może częściowo wpływać na aspiracje młodzieży, zwłaszcza w okresie adolescencji.  Przynależąc do danej grupy, młody człowiek utożsamia się z innymi członkami, a tym samym może przyjąć od nich również pewne cele życiowe.

Czynniki indywidualne

Można przyjąć, że największy wpływ na aspiracje młodzieży mają czynniki indywidualne: predyspozycje, zainteresowania, motywacja, świadomość własnych możliwości. Aspiracje młodego człowieka w większości zależą od niego samego – czy będzie chciał dalej się rozwijać, czy jest gotowy na podjęcie trudu związanego z realizacją wytyczonych celów. Współczesny świat daje wiele możliwości, jednak nie pokazuje, że do osiągnięcia celu potrzeba dużo wytrwałości i pracowitości. Przedstawia raczej obraz odwrotny: „jeżeli ci się nie chce, nie musisz tego robić”.

W uwarunkowaniach aspiracji młodzieży istotna jest świadomość własnych możliwości – przede wszystkim słabych i mocnych stron. W niektórych szkołach średnich psycholog przeprowadza testy weryfikujące, w czym dana osoba jest dobra i do jakiej pracy posiada predyspozycje. Uważam, że takie testy oraz rozmowy z doradcą zawodowym powinny mieć miejsce już we wcześniejszych etapach edukacji (w szkole gimnazjalnej), aby uniknąć niewłaściwych wyborów w późniejszym życiu.

Urszula Solińska – doktorantka Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie

Bibliografia:

Długosz P. 2009. Aspiracje życiowe młodzieży pogranicza, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kawula S. 2006. Kształty rodziny współczesnej. Szkice familologiczne, Toruń: Wyd. Adam Marszałek.
Pulak I., M. Wieczorek-Tomaszewska. 2010. Kompetencje informacyjne i medialne nauczyciela/ucznia we współczesnym świecie, [w:] Edukacja w przebiegu życia. Od dzieciństwa do starości, red. M. Kowalski, A. Olczak, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Solińska U. 2014. Kształtowanie postawy przedsiębiorczości wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych jako przygotowanie do aktywności na rynku pracy, „Horyzonty Wychowania” t. 13, nr 28.