Konstytucyjne zasady relacji Państwo – Kościół w Polsce współczesnej

3. Zasady autonomii i niezależności Kościoła i państwa, każdego w swoim zakresie, oraz współdziałania między nimi dla dobra wspólnego.

Proklamacja powyższych zasad w art. 25 ust. 3 oznacza odcięcie się polskiego ustrojodawcy od wrogiej separacji Kościoła od państwa, narzuconej przez reżim komunistyczny.

Poszanowanie przez państwo autonomii Kościoła oznacza uznanie jego możności stanowienia dla siebie prawa i rządzenia się nim w stosunkach wewnętrznych. Niezależność Kościoła katolickiego oznacza „suwerenność duchową, będącą podstawą podmiotowości publicznoprawnej Stolicy Apostolskiej w stosunkach międzynarodowych”, która obejmuje zdolność do zawierania umów międzynarodowych i stosunków dyplomatycznych.

Poszanowanie „autonomii i niezależności Kościoła i państwa, każdego w swoim zakresie”, oznacza uznanie posiadania przez każdą z tych społeczności własnych systemów prawa. Całkowita izolacja porządków prawnych obu tych społeczności w praktyce byłaby jednak niemożliwa. Skutki działań instytucji kościelnych mogą zaistnieć w porządku państwowym na podstawie „uznania” np.: skutków cywilnych małżeństwa zawartego w formie wyznaniowej, dyplomów szkół katolickich na równi z dyplomami szkół publicznych.

Dopełnieniem zasady poszanowania autonomii i niezależności Kościoła i państwa jest zasada współdziałania (art. 25 ust. 3). Współdziałanie to jest konieczne. Obydwie społeczności, mimo że są odmiennego typu, istnieją w tej samej przestrzeni publicznej, ci sami ludzie są członkami państwa, jako obywatele, i członkami Kościoła, jako wyznawcy określonej religii. Istnieją obiektywne cele, dla których osiągania obydwie społeczności powinny między sobą współdziałać na rzecz dobra człowieka i dobra wspólnego. Współdziałanie między nimi polega na poszanowaniu praw i wolności, należnych człowiekowi. Zadaniem Kościoła jest głoszenie praw człowieka, wychowywanie ludzi w duchu ich poszanowania, prowadzenie szkolnictwa i działalności charytatywnej. Zadaniem państwa natomiast jest uznanie praw człowieka i stwarzanie warunków korzystania z nich m.in. przez zapewnienie Kościołowi możliwości pełnienia swojej misji duszpasterskiej względem ludzi tam, gdzie się znajdują (art. 53 ust. 2). W szczególności dotyczy to: nauczania religii w szkołach publicznych, posługi duszpasterskiej kapelanów w wojsku, w szpitalach i innych zakładach publicznych.

4. Zasady dotyczące formy regulacji stosunków państwo – Kościół.

Współdziałanie między państwem i Kościołem jest skuteczniejsze, gdy jest w odpowiedniej formie uzgodnione. Konstytucja RP określa więc także formy uzgadniania stosunków między państwem i Kościołem w płaszczyźnie prawnej (art. 25 ust. 4-5). Najwyższe organy władzy RP zostały jednocześnie upoważnione i zobowiązane do uregulowania stosunków z Kościołem katolickim w formie umowy międzynarodowej ze Stolicą Apostolską, jaką jest konkordat, i ustawy. Z innymi związkami wyznaniowymi natomiast państwo reguluje stosunki przy użyciu analogicznego instrumentu prawnego, jakim jest ustawa uchwalona na podstawie porozumienia wynegocjowanego przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

Doświadczenia, jakie wynikają ze stosowania powyższych zasad konstytucyjnych w życiu społecznym zarówno względem Kościoła katolickiego, jak i innych związków wyznaniowych, wskazują, że nie ma potrzeby ich nowelizacji. Całkowicie niedorzeczne są postulaty niektórych polityków dotyczące nowelizacji Konstytucji RP i rewizji Konkordatu polskiego z 1993 r. w celu powrotu do modelu państwa ateistycznego, zabraniającego manifestowania przez ludzi wierzących swych przekonań w przestrzeni publicznej. Niewątpliwie jest to próba przywrócenia skompromitowanego systemu wrogiej separacji, realizowanej przez PZPR pod dyktando ZSRR.