Obraz Polaków w mediach

Media stanowią potężną siłę oddziałującą na poczucie tożsamości narodowej. Szacunkowo ocenia się, że 80% spośród nich wykazuje opcję liberalną i lewicową. W następstwie tego liczne media w Polsce podkreślają, iż w Polsce powinna dominować postawa pragmatyczna, a nie historyczna. Oznacza to w konsekwencji zagrożenie dla tradycji i relacji z najważniejszymi korzeniami historii narodu. W polskich mediach upowszechnia się odpowiednio spreparowane mity, które zniekształcają obraz Polaków oraz ich historię i najważniejsze dokonania. Mówi się też o całej mitologii antypolskiej^[5]. W jej obszarze dostrzec można różnorakie mity wymierzone w obraz Polaków, takie jak mit fanatyzmu religijnego, mit antysemityzmu, mit braku tolerancji itp. Mity te w sposób negatywny oddziałują na poczucie tożsamości narodowej Polaków. W reakcji na wpływy negatywne ze strony mediów pojawiają się pytania, które skłaniają do pogłębionego myślenia, np. czy polskość może stanowić realną przeszkodę w procesie integracji europejskiej^[6]. Dodać należy, że zagrożenie dla tożsamości narodowej Polaków stanowią również takie zjawiska, jak amerykanizacja kultury czy latynoamerykanizacja mediów^[7].

Nie bez wpływu na kształtowanie tożsamości narodowej pozostaje fakt, że poważna część mediów w Polsce jest w rękach kapitału zagranicznego. Dlatego jeden z publicystów postawił publicznie pytanie: „Czym jest polska opinia publiczna, skoro połowa gazet lokalnych oraz co trzeci tygodnik jest własnością zagranicznych wydawców?”^[8].

3. Dziś w literaturze przedmiotu podkreśla się, że naród jest efektem wielowarstwowego procesu przemian, jakie zachodzą na przestrzeni stuleci w najważniejszych obszarach życia danej zbiorowości. Bardzo ważnym czynnikiem współtworzącym naród jest wspólnota losów tej zbiorowości, która stała się podmiotem różnorakich relacji społecznych, politycznych, gospodarczych i kulturowych, również w odniesieniu do innych grup^[9].

Przeobrażenia, jakim ulega naród, znajdują swoje odbicie w psychice poszczególnych ludzi i przyczyniają się do ukształtowania świadomości narodowej. Symptomem tej ostatniej są odpowiednie postawy i zachowania obywateli. Wymienia się m.in. poczucie dumy z przynależności do konkretnego narodu, postawę służby wobec dobra wspólnego, a przede wszystkim patriotyzm, w jakim naród i ojczyzna stanowią wartości nadrzędne, dla których obywatele zdolni są poświęcić wolność osobistą, a nawet życie. Symbolicznym odbiciem tych odniesień jest m.in. hasło „Bóg, honor, Ojczyzna” widoczne nie tylko na sztandarach wojskowych lecz przede wszystkim znajdujące swój pełny wyraz w heroizmie żołnierza polskiego.

Świadomość narodowa obywateli wyraża się najdobitniej w poczuciu tożsamości, które płynie z przynależności do narodu. Jest ono głównym czynnikiem w funkcjonujących procesach narodowotwórczych. Dziś, gdy powraca wciąż problem narodowości człowieka, refleksja na ten temat jest szczególnie ważna i potrzebna.

Media o Polakach

Refleksja niniejsza dotyczy polskich mediów, zarówno drukowanych jak i elektronicznych. Powstaje pytanie, jaki obraz Polaków usiłuje się wytworzyć w prasie, filmie, radiu, telewizji i w internecie. Odpowiedź na to pytanie z konieczności jest uogólniona i w sposób wycinkowy ukazuje rzeczywistość^[10]. W tej części artykułu przybliża się również wypowiedzi Jana Pawła II i Benedykta XVI na podjęty temat.

1. Mówiąc o mediach nie sposób pominąć wydawnictw encyklopedycznych. Ich hasła odnoszące się do Polaków w wydłużonym czasie służą czytelnikom, zarówno w bibliotekach, jak i w pracy studentów i uczniów. Są powszechnie cytowane. Sięgają po nie również publicyści i dziennikarze.

W Wielkiej Encyklopedii PWN, w haśle „antysemityzm” pojawia się zdanie, które dowodzi wyraźnie stronniczości autora: „Najdrastyczniejszym przejawem wrogości do Żydów z lat wojny był mord w Jedwabnem (1941) [...]”, nie ma zaś słowa na temat Auschwitz^[11]. Dodać należy, że w encyklopedii nie uwzględniono hasła „antypolonizm”, zakładając zapewne, że tego zjawiska nie ma.

Innym sposobem zniekształcania obrazu Polaków jest takie redagowanie haseł encyklopedycznych o sławnych Polakach, które ma zamazać istotne różnice między zasługami prawdziwie wielkich osobowości (jak Jan Paweł II, kard. S. Wyszyński czy J. Piłsudski) a politykami, którzy odeszli w niesławie występując przeciwko polskiej racji stanu (B. Bierut, czy W. Gomułka)^[12].

^[5] Zob. J. Gaul, Nowe polskie mitologie, „Odra” 35 (1995) nr 11, s. 12–15.
^[6] Zob. tenże, Czy polskość może być przeszkodą na drodze rozwoju cywilizacyjnego?, „Przegląd Powszechny” 110 (1993) t. 280, nr 9, s. 355–360.
^[7] Zob. J. Becher, Między cenzurowaną i skomercjalizowaną opinią publiczną w systemowej przemianie Europy Wschodniej, „Zeszyty Prasoznawcze” 34 (1993) nr 1–2, s. 12–24; P. Wąsola, O amerykanizacji polskiej telewizji publicznej, „Kultura i Społeczeństwo” 40 (1996) nr 1–2, s. 85–95.
^[8] B. Klukowski, Szybki taniec na wolnym rynku, „Wiadomości Kulturalne” 2 (1995) nr 8, s. 4.
^[9] Zob. R. Dyoniziak, Naród jako wspólnota kulturowa, w: tenże [i in.], Społeczeństwo w procesie zmian. Zarys socjologii ogólnej, wyd. 2, Kraków 1994, s. 119–140.
^[10] Zob. A. Lepa, Mass media i tożsamość Polaków, Częstochowa 1996, s. 37–50.
^[11] Zob. D. Grynberg, Antysemityzm, w: Wielka encyklopedia PWN, red. nacz. J. Wojnowski, t. 2, Warszawa 2001, s. 154–155.
^[12] Zob. Ilustrowana encyklopedia sławnych ludzi. 300 postaci, które zmieniły historię Polski i świata, red. J. Illg, Chorzów 2008.