Cienie pieniądza – socjolog „czyta” gospodarkę

Polskie państwo jest nieprzejrzyste dla samego siebie, a kierownictwo państwa nie dysponuje mapą kluczowych interesów, niezbędną do działania na rzecz dobra wspólnego. Skąd taka ocena?

Ślepe państwo i obywatele

Pisałem niedawno, że nie mamy mapy wpływów kapitału zagranicznego w naszych mediach („Gazeta Polska”, 5 września 2012 r.). Powoduje to, że odpowiedź na pytanie o suwerenność naszego dyskursu publicznego jest daleka od jasności. Obawiać się należy, iż podobnie wygląda sprawa suwerenności naszej polityki finansowej.

We współczesnym świecie kraj, który chce się rozwijać, nie może się odcinać od zagranicznych interesów i kapitału. Także kapitału finansowego – obecnego na giełdzie i w systemie bankowym. Problemem jednak są proporcje i przejrzystość.

Eksperci wskazują, że 65-70 proc. zasobów banków w Polsce to kapitał zagraniczny. Opinia publiczna nie posiada jednak dokładniejszej mapy wpływów tego kapitału. Bardzo niewiele wiemy o mechanizmach oddziaływania kapitału zagranicznego na całość naszej gospodarki, a nawet na kształt życia społecznego w ogóle.

Kapitał nie jest kosmopolityczny

Tymczasem pieniądz i kapitał mają barwy narodowe. Wiedzieliśmy o tym, zanim, po pojawieniu się kryzysu finansowego, ogłosił nam to przyjaciel premiera Donalda Tuska, b. premier rządu RP, b. prezes nabytego przez Włochów Banku Pekao SA Jan Krzysztof Bielecki.

Często po prywatyzacji firmy polskiej przez kapitał obcy (niemiecki, amerykański, izraelski, francuski itd.) zmieniona zostaje cała sieć firm powiązanych. Gdzie się tylko da, polskie firmy są wycinane i zastępują je podmioty z kraju macierzystego – niekiedy nagina się przy tym ustawę o zamówieniach publicznych.

OK, tyle wiadomo z grubsza. Ale tylko z grubsza. Znowu – podobnie jak w sytuacji mediów – nie mamy dokładniejszego, pełniejszego obrazu, mapy interesów zagranicznych w naszych finansach i gospodarce.

A obcy biznes to nie tylko nowe technologie, nowe miejsca pracy, nowe kompetencje kadr, ale także nowe impulsy korupcyjne.

Obawiam się np., że nie tylko opinia publiczna, ekonomiści eksperci, ale także sam minister finansów Jacek Jan Antony Vincent-Rostowski (jakże bogata musi być osobowość człowieka o tylu imionach) nie potrafią względnie jasno określić, jakie np. pole manewru ma polskie państwo przy reformowaniu systemu finansów publicznych. I nie chodzi tylko o tzw. wydatki sztywne, np. związane z obsługą naszego zadłużenia zagranicznego. Chodzi także o występujące wewnątrz polskiej gospodarki ograniczenia wiążące się z nieformalnymi wpływami zagranicznego biznesu, np. z wpływami związanymi z aktywnością przedstawicieli zagranicznych grup kapitałowych w takich organizacjach biznesu, jak PKPP Lewiatan.

Obawiam się jednak, że dobra mapa polskiej suwerenności nie jest premierowi Donaldowi Tuskowi potrzebna. Bo jego działania nie wskazują, że zabiega on o to, byśmy postkolonialną mentalność zostawili za sobą. To przecież on w kampanii wyborczej, zwracając się do samorządów w 2010 r., wzywał: „Nie róbmy polityki”. To to samo, co wołać: „Nie bądźmy podmiotami”. Zostawmy to kagiebistowskim władcom Moskwy. Zostawmy to Niemcom. Zostawmy to wielkim korporacjom. Przy słabości państwa i bierności obywateli to oni zapełnią próżnię społeczną – powiedzą nam, jak żyć!

Mamy prawo to wiedzieć

We współczesnym życiu publicznym wiele osób i instytucji zabiega o swoją widzialność. Mnóstwo osób tak bardzo pragnie być celebrytami, że handluje swoją prywatnością. Ale – jak mówi znane powiedzenie – pieniądze lubią ciszę, a wielkie pieniądze lubią wielką ciszę. A bankierzy mają zasoby, aby pozostawać w cieniu. To jednak nie jest zgodne z interesem publicznym. Skoro działające w Polsce banki zagraniczne mają, co jest naturalne, w naszym kraju swoje interesy, to my też mamy jasny i prawomocny interes w tym, by wiedzieć, na czym wpływy banków dokładnie polegają.

Ale nazbyt często nie wiemy. Nie wiemy np., jak powszechne jest zjawisko poufnych instrukcji dla banków pod kontrolą obcego kapitału, aby akcję kredytową tak prowadzić, by nie rozpatrywać pozytywnie biznesplanów tych naszych firm, które konkurują z podmiotami gospodarczymi kraju macierzystego danego banku. Nie znamy bliżej skali promocyjnego wsparcia dla tych projektów kulturalnych, artystycznych, naukowych i obywatelskich, które w Polsce szerzą postawy kosmopolityczne. Nie wiemy, jaką rolę pełnią tu niektóre kampanie promocyjne i reklamowe skierowane do zaprzyjaźnionych (czytaj: uległych) mediów. I wzmacniające te media finansowo. Nie wiemy, jaka jest rola banków z obcym kapitałem w pomaganiu wielkim międzynarodowym korporacjom w obniżaniu ich zobowiązań podatkowych wobec państwa polskiego.