Ksiądz od czarnych owiec

TRZECIA SIŁA

Kapelani często pytani są, czy zdarza im się używać grypsery – więziennego języka – by skrócić dystans w kontakcie z osadzonymi. W odpowiedzi usłyszeć można, że żaden z więźniów nie wymaga tego od nich, a używanie takiego języka byłoby wyraźnym opowiedzeniem się po jednej ze stron świata więziennego, na co kapłan nie może sobie pozwolić.

– Kapelan jest w więzieniu trzecią siłą, kimś pomiędzy więźniami a personelem – mówi Moczydłowski. – Choć z drugiej strony do dziś niektórym kapelanom śni się założenie munduru, na wzór kapelanów wojskowych. Ale gdyby tak się stało, to zamordowano by w ten sposób symbol trzeciej siły.

Księża służący w zakładach karnych rozumieją, że więźniowie patrzą na nich jak na pewnego rodzaju społecznych kontrolerów tego, co się dzieje w środku jednostki, i w razie konieczności mogą poinformować świat zewnętrzny o ewentualnych nieprawidłowościach. Ale na tym wcale się nie kończy rola „trzeciej siły”. Kapelani bywają też proszeni o zorientowanie się w sytuacji rodziny pozostawionej na wolności czy nawet stają wobec próśb o reprezentowanie interesów więźnia.

Co jest jednak esencją tej pracy? Ks. Wojtas zwraca uwagę na trzy fundamenty posługi duszpasterskiej w więzieniach.

Pierwszy z nich to pomoc w pojednaniu się z samym sobą. – Przestępca stara się za wszelką cenę usprawiedliwiać samego siebie i zrzucać winę na różne okoliczności. Trzeba pomóc mu zrozumieć sytuację – tak, to ja zabiłem tego człowieka. I wcale nie dlatego, że mnie zdenerwował. Ja zabiłem, ja okradłem, ja pobiłem. Jeżeli człowiek to zrozumie, to w pełni dotrze do niego, w jakiej znalazł się sytuacji. Czasem bywa tak, że tu się kończy praca księdza. Ale sam fakt, że przestępca uświadomił sobie swoją winę, już jest sukcesem.

Drugim fundamentem jest pomoc w pojednaniu się ze społeczeństwem. Zdaniem ks. Wojtasa podjęcie pracy w jakimś sensie pomaga oddać coś społeczeństwu, dzięki czemu łatwiej o powrót do właściwych relacji społecznych.

– Trzeci i najtrudniejszy, ale jednocześnie najpiękniejszy z fundamentów to pomoc w pojednaniu się sprawcy z ofiarą przestępstwa lub z najbliższymi ofiary przestępstwa. Uczestniczyłem w paru takich procesach, które trwają po kilka lat. W jednym przypadku brałem udział w pojednaniu między zabójcą a rodzicami zabitego. Byli to bardzo dobrzy koledzy, ale upili się razem i w amoku jeden zabił drugiego. Po kilku latach rodzice zabitego wybaczyli temu człowiekowi. Dzięki temu poczuł się on lepiej – przystąpił wtedy w końcu do sakramentu pokuty. Pojednanie między nimi zaczęło się od wymiany listów. Osobiście spotykałem się z obiema stronami. I w końcu nastąpiło spotkanie na przepustce, w którym też uczestniczyłem – opowiada kapelan.

Oprócz trzech fundamentów są też trzy priorytety pracy kapelanów: praca z młodymi więźniami z uwagi na nieukształtowaną jeszcze osobowość, którą więzienie szybko potrafi wykrzywić; praca z więźniarkami (kobieta najczęściej najpierw była ofiarą przestępstwa, a dopiero potem staje się przestępczynią); i wreszcie praca z... funkcjonariuszami.

– Teraz, gdy realia pracy z więźniami są zupełnie inne i do więźnia mówi się per pan, to funkcjonariusz może czasem czuć się w pewnym sensie nieco zdegradowany. Są granice chamstwa, które człowiek może na siebie przyjąć. Wielokrotnie widziałem ciężkie dla strażników sytuacje, gdy np. kulturalnie otwierali cele i od razu spotykali się z wyzwiskami. Taki funkcjonariusz też jest obciążony psychicznie i trzeba mu pomagać. Czasami w ochłonięciu i uspokojeniu pomaga zwykła rozmowa o żonie i życiu – mówi ks. Wojtas.

O ile na wolności Święta Bożego Narodzenia i Wielkanoc to czas radosny, o tyle w więzieniach jest odwrotnie. Lata temu notowano nawet w tym okresie zwiększoną liczbę samobójstw. Dla kapelanów ten czas to okres szczególnie wytężonej pracy. – Wtedy jest więcej sytuacji, gdy więźniowie proszą o rozmowę, bo przecież nie ma ich przy rodzinach. Zwłaszcza jeżeli ktoś pierwszy raz spędza święta za kratami, to zastanawia się, jak to będzie – mówi ks. Skwarski.

Ale są też wzruszające momenty, jak chrzty. Kapelan z Białołęki ze wzruszeniem wspomina również sytuacje, gdy więźniowie po wyjściu na wolność odszukiwali go w parafii i dziękowali za pomoc udzieloną w więzieniu.

Ks. Paweł Wojtas: – Zazwyczaj robimy jednak tak, że jak już ktoś wychodzi na wolność, to chcemy, żeby zaczął funkcjonować w warunkach wolnościowych i nie wracał do kapelana. Ale na przykład w pieszej pielgrzymce biorą też czasem udział byli więźniowie, choć mogą przecież iść na inną pielgrzymkę. Kiedy pytam, dlaczego idą akurat z nami, odpowiadają: „Proszę księdza, dlatego że właśnie tutaj odnalazłem Pana Boga”.

Minusy pracy kapelana w więzieniu? Moczydłowski: – Jeżeli miałbym jakiekolwiek zastrzeżenia, to tylko takie: potrzeba ich więcej i trzeba ich większej aktywności.

Imiona więźniów zostały zmienione.