Zamek wewnętrzny/Twierdza wewnętrzna lub Mieszkania*

Trudności do pokonania

W walce pomiędzy kądzielą i piórem, przędzeniem i pisaniem, pomiędzy gęsim piórem i wrzecionem na szczęście ostateczne zwycięstwo odniosło pisanie i w ten sposób posiadamy to arcydzieło Teresy od Jezusa.

Cały trud pisarski pozostawia swój ślad w prologu książki. Tym, co tam pisze (nr 4), zostają uzupełnione argumenty wymienione pomiędzy nią a o. Gracjanem, a dotyczące konieczności pisania dla mniszek bosych, językiem, który byłby dla nich zrozumiały i do przyjęcia dzięki jej kondycji kobiety, która się do nich zwraca i miłości, jaką ma ona dla nich jako matka i fundatorka. Nieco dalej (T 3,1,3) Teresa pochmurnieje nieco, płacze i czuje się zmieszana z powodu konieczności pisania „o rzeczach, które mogliby nauczać mnie samą”. W tym momencie uznaje za „twarde” posłuszeństwo, pod którym nakazano jej pisać. Wszystko rozwiązuje się ostatecznie wzniesieniem oczu ku niebu: „Oby Pan zechciał aby, skoro czynię to dla Niego, było ono użyteczne w czymkolwiek. Wy, natomiast, błagajcie Go, aby raczył wybaczyć temu stworzeniu tak nędznemu i strachliwemu”. Co jakiś czas, zatroskana o własne zbawienie, formułuje takie stwierdzenia: „Ja tego nie wiem; trzeba zapytać o to tego, kto nakazuje mi to pisanie, gdyż ja nie mam obowiązku dyskutowania z przełożonymi, co byłoby niewłaściwe, a jedynie okazywania im posłuszeństwa” (T 3,2,11).

Będąc zobowiązaną do wypełnienia ciążącego na niej „nakazu”, pochodzącego z trzech stron: ze strony „szklarza”, Gracjana i Velázqueza, Teresa nie mogła uczynić nic innego, jak tylko nie pozwolić pokonać się osobistym trudnościom i sprostać zadaniu mocą cnoty posłuszeństwa, w którą wierzy i której siły w pokonywaniu przeciwności doświadczyła, nie tylko w ogólności i w innych okolicznościach, ale właśnie w tym szczególnym trudzie pisania.

Pod tym względem prolog książki jest wyjątkowy i zawiera: a) przyznanie się przed samą sobą do doświadczanych trudności; b) wyjaśnienie ich powodów; c) zwerbalizowanie racjonalnej woli, która z determinacją decyduje się być posłuszną, nawet pomimo ciężaru własnej „natury”, którą ofiaruje, wysuwa na plan pierwszy lub skrywa, przy tej okazji za „szumem” w głowie i ogólną niemocą.

Prześledzenie korespondencji z roku 1577 i poddanie Matki pewnemu rodzajowi encefalografii, zebranie tego rodzaju „szumów”, byłoby bardzo pouczające samo w sobie, a służyłoby lepszemu zrozumieniu zasługi i wartości jej arcydzieła.

W prologu książki, rozpoczętym 2 czerwca, wyznaje, że od trzech miesięcy odczuwa w głowie
„tak wielki szum i niemoc, że nawet w sprawach naglących piszę z trudem” (nr 1). W T 4,1,10 zaskakuje samą siebie i wsłuchuje się w ten wielki szum, aby móc nam przekazać, na czym on polega, przynajmniej w tym momencie wsłuchiwania się w niego:

„Gdy piszę o tym, sama się zastanawiam nad tym, co dzieje się w mojej głowie pomimo tego wielkiego szumu, który w niej odczuwam, o czym powiedziałam na początku, a z powodu którego wydawało mi się rzeczą niemal niemożliwą napisanie tego, co mi polecono. Wydaje mi się nie inaczej, jak tylko, że znajduje się w niej wiele zebranych rzek i że ich wody w innej jej części spadają z hukiem; a nadto słyszę świergot wielu ptaków i różne świsty, i to nie w uszach, ale w górnej części głowy, gdzie, jak mówią, znajduje się wyższa sfera duszy”.

Oprócz czynnika „choroby” innym czynnikiem, który wysuwał się na pierwszy plan, odbierając świętej zarówno spokój, jak i czas potrzebne do pisania, był czynnik „obowiązków”, którym jako fundatorka musiała się poświęcić. Obowiązki, którymi była zajęta w momencie, gdy zaczynała pisanie, powiększały się szczególnie w roku 1577, który został określony jako „krytyczny” i „najbardziej nieszczęśliwy” w życiu i działalności Teresy. Powodem nieustannych niepokojów była również obecność i działania o. Girolamo Tostado, przybyłego do Hiszpanii w 1576 jako wizytator generalny Zakonu. Znajdują one swój oddźwięk w korespondencji z tego czasu i mówią o nich w sposób bardzo jasny: „gdyby tylko nie doszła do nas wiadomość, że Tostado przybył, aby nas zniszczyć” (List do o. Gracjana z 9 sierpnia 1578, 17); „Pan uwolnił nas od tego Tostado” (List do Mattia od św. Józefa z 7 września 1576); „wciąż obawiamy się tego Tostado” (List do Lorenzo de Cepeda z 10 lutego 1577, 18).

Inną osobą, której obawiała się Teresa, był ówczesny nuncjusz. „Po śmierci nuncjusza wybrano innego”. Problem polegał na tym, że nuncjuszem zmarłym w 1577 był Ormaneto, przychylny Reformie i jej obrońca; jego następca, Filippo Sega, przybyły do Madrytu pod koniec sierpnia tego samego roku, od razu okazał nastawienie przeciwne. To właśnie on określił Teresę jako „kobietę niespokojną i włóczącą się”. Ona sama, która nie była głupia i zdawała sobie z tego sprawę, napisała w jednym z listów: „Zmarł nuncjusz, bardzo cnotliwy, który cenił bardzo bosych. Przybył inny, który wydaje się być przysłanym przez Pana, aby ćwiczyć nas w cierpieniu. Był on jakimś krewnym papieża i powinien był być dobrym sługą Bożym” (Księga fundacji [F] 28,3). Patrząc przez pryzmat wiary – co było jej mocną stroną – próbuje w pewien sposób uszlachetnić cierpienia, których w tym czasie doświadcza i wierzy, że tą drogą wszystko zostanie doprowadzone do szczęśliwego końca (List do o. Ambrogio Mariano z 6 lutego 1577, 6; oraz z 9 i 16 lutego 1577, 2). Pomimo patrzenia przez pryzmat wiary nie przestawały dręczyć Teresy cierpienia i kryzysy, „które wydają się nic nie znaczące, lecz znoszone przez dłuższy czas okazały się bardzo ciężkie”, powie w F 28,8.

Po dokonaniu wszystkiego, co było w jej mocy, dla Teresy regułą absolutną było zawsze: „milczeć i rozmawiać z Bogiem” (List do o. Ambrogio Mariano z 15 marca 1577, 6). W tym samym liście radziła adresatowi, że powinien pohamować się: „Popatrz, że toczą z nami wojnę wszystkie demony: należy spodziewać się pomocy wyłącznie od Boga, co trzeba czynić będąc posłusznym i cierpiąc, wtedy On przejmie inicjatywę” (tamże).

tłum. Michał Swarzyński OCD