Miłosierdzie zapisane w genach

O warszawskiej rezydencji swoich dziadków przy pl. Zielonym, pełnej wspaniałych mebli i dzieł sztuki, Hanna Chrzanowska mówiła: – Czarodziejski pałac mojego dzieciństwa. Kiedy miała 8 lat, a jej brat Bohdan – 10, przeniosła się z rodzicami do Krakowa, gdzie ojciec – Ignacy Chrzanowski, historyk literatury i krytyk, objął katedrę na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Dobroczynność w genach

Rodzina była znana z dobroczynności. Dziadek – Karol Jan Szlenkier zorganizował w swoich zakładach kasę chorych i system ubezpieczeń na starość, utrzymywał 3-klasową szkołę dla dzieci robotników, a w testamencie zapisał pół miliona rubli na cele charytatywne.

Tę cechę otrzymały w genach następne pokolenia. Dość powiedzieć, że siostra matki Hanny – Maria ufundowała szkołę rolniczą, a druga siostra – Zofia cały odziedziczony majątek przeznaczyła na budowę szpitala dziecięcego w Warszawie.

Pokochać chorych

W ślady cioci Zosi, która nie tylko wybudowała szpital, ale też wybrała zawód pielęgniarki, poszła Hanna. Co prawda po maturze zapisała się na Wydział Filozoficzny UJ, ale pracowała też w Ambulatorium Panien Ekonomek, a w 1922 r. przeniosła się do Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa. Słuchaczki szkoły mieszkały obowiązkowo w internacie. Zbiorowe sypialnie, rygor, przesadna dbałość o porządek w szafkach stanowiły przeskok z warunków domowych, ale nie zniechęcały Hanny Chrzanowskiej, która chciała przede wszystkim służyć. „Tak dobrze pamiętam moich chorych, bo naprawdę ich kochałam, sama sobie tego nie uświadamiając” – zanotowała w pamiętniku z tamtych lat. I dalej: „Rany, operacje, opatrunki, poszczególne indywidualności chorych – to wszystko przejęło nas tak dalece, że zupełnie o czym innym nie mówiłyśmy – ani między sobą, ani w domu, ani wśród przyjaciół. Uważano, że mamy bzika”.

W styczniu 1925 r., już po dyplomie, wyjechała na roczne stypendium do Paryża do Szkoły Pielęgniarstwa Dziecięcego. Po powrocie pracowała m.in. jako instruktorka pielęgniarstwa w Uniwersyteckiej Szkole Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie, kierowała pismem „Pielęgniarka Polska”, współorganizowała także katolicki Związek Pielęgniarek Polskich.

Wojenne dramaty

Lata wojny i okupacji były dla Hanny tragiczne. Ojciec, wywieziony wraz z innymi profesorami UJ do obozu w Sachsenhausen, zmarł w styczniu 1940 r. Brat Bohdan zginął w Katyniu. Wcześniej, we wrześniu 1939 r. w obronie Warszawy poniósł śmierć brat stryjeczny Andrzej Chrzanowski, 2 października 1939 r. zmarła ciocia Zosia – ta, która ufundowała szpital, sama nie miała szans na leczenie w ogarniętej wojną stolicy. Druga siostra matki – Maria, a także jej synowa i wnuczka zmarły w obozie hitlerowskim w Łodzi, brat matki – Karol Stanisław zginął w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego.

Hanna i jej matka Wanda wyrzucone z profesorskiego mieszkania mieszkały u znajomych. W Krakowie, pod przewodnictwem kard. Adama Sapiehy, powstał Obywatelski Komitet Pomocy, przekształcony później w Radę Główną Opiekuńczą, w której Hanna Chrzanowska pracowała od października 1939 r. do końca wojny. Organizacja pomagała rodzinom i całym transportom, tworzyła kuchnie, herbaciarnie, ogrzewalnie itd. Opieką były otaczane dzieci, które wysyłano latem na kolonie do zaprzyjaźnionych dworów ziemiańskich, a także osierocone dzieci żydowskie ukrywane w różnych klasztorach.

Idziemy na dziady

Po wojnie Hanna zamieszkała wraz z matką w skromnym mieszkaniu przy ul. Łobzowskiej. Z dawnej świetności rodziny pozostało niewiele. Pielęgniarka nie przywiązywała jednak wagi do rzeczy materialnych. Pochłaniała ją praca w reaktywowanej szkole pielęgniarskiej, gdzie była kierownikiem szkolenia w otwartej opiece zdrowotnej. Jedna z absolwentek wspominała: „Zauroczyła mnie swoją osobowością, wykładami, filozofią życia, sposobem prowadzenia zajęć. Ona zachwycała, pociągała swoim żarem. To był żar miłości i żar zachęty człowieka do służby”.

Częścią zajęć były miesięczne praktyki w domach, gdzie trafiały się przypadki skrajnej nędzy i opuszczenia, brudu i wszawicy. Wielu żyjących w przerażających warunkach podopiecznych wywodziło się z wysiedlonego z Kresów ziemiaństwa, co w pewnym momencie stało się powodem postawienia Hannie Chrzanowskiej zarzutu, że faworyzuje arystokrację. Wtedy ułożyła Rachunek sumienia pielęgniarki: „Czy rozumiem godność mojego zawodu? Jaki jest mój stosunek do chorego człowieka? Czy nie uchylam się od istotnego pielęgnowania chorych – przecież chorzy najbardziej odczuwają naszą miłość, kiedy ich myjemy, karmimy, kiedy ich wygodnie układamy!”. W ten sposób chciała też zmienić mentalność niektórych uczennic, które idąc na praktykę w domach chorych, mówiły: „Idziemy na dziady!”.

Biskup od chorych

Hanna Chrzanowska już w latach 50. ubiegłego wieku szukała możliwości zorganizowania systematycznej opieki nad chorymi w domach. Nie było przecież pielęgniarek środowiskowych, sióstr PCK ani hospicjów, a potrzeby były ogromne. Trafiała na obojętność, aż do spotkania w czerwcu 1957 r. z ks. Karolem Wojtyłą, który skontaktował ją z ks. inf. Ferdynandem Machayem. Pielęgniarki domowe otrzymały od ks. Machaya finansowe wsparcie i lokum w parafii. Kiedy rok później ks. Wojtyła został biskupem, osobiście zaangażował się w opiekę parafialną.

Nieżyjąca już s. Gerarda ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi wspominała: – W 1964 r. abp Wojtyła zwrócił się do naszej matki prowincjalnej – Zuzanny Jamróz z prośbą o skierowanie do parafii pw. Matki Bożej Zwycięskiej w Borku Fałęckim siostry, która przyjęłaby obowiązki opiekunki chorych. Wybór matki padł na mnie. W parafii było wiele osób niekwalifikujących się do leczenia szpitalnego. Byli między nimi ludzie młodzi z różnymi upośledzeniami, czasem niepełnosprawni od urodzenia, cierpiący z powodu skutków choroby Heinego-Medina lub schorzeń przewlekłych. Abp Wojtyła pragnął, aby w każdej krakowskiej parafii były opiekunki niosące chorym pomoc nie tylko pielęgniarską, ale i duchową. Kiedy przyjeżdżał na wizytację, zawsze pytał, czy jest siostra od chorych, interesował się sytuacją poszczególnych osób i jeżeli tylko czas pozwalał, szedł do ich domów.

Jak pisze Marzena Florkowska w książce „Radość dawania”: „W Wielkim Poście 1960 r. bp Wojtyła razem z Hanną Chrzanowską odwiedził 35 chorych”. W 1964 r. Hanna zaczęła organizować swoim podopiecznym wyjazdy rekolekcyjno-wypoczynkowe do Trzebini. Rekolekcjonistami byli m.in.: ks. Franciszek Macharski, benedyktyni o. Leon Knabit

i o. Karol Meissner. W transporcie chorych i opiece nad nimi pomagali liczni wolontariusze.

Pozostawiła dziedzictwo

Po latach obojętności religijnej we wczesnej młodości Hanna Chrzanowska przeżyła głębokie nawrócenie. Codziennie widywano ją w kościele Sióstr Karmelitanek przy ul. Łobzowskiej lub w kolegiacie św. Anny, często modliła się też w opactwie Benedyktynów w Tyńcu. – Oczywiście, swoją moc czerpała z tego, z czego czerpie ją zakon benedyktyński: z modlitwy – mówił we wspomnieniach o niej o. Knabit.

W 1963 r. zdiagnozowano u niej chorobę nowotworową, z którą walczyła przez 10 lat. W którymś momencie pozostawiła kard. Wojtyle list z prośbą, by po jej śmierci przekazał pielęgniarkom następujące słowa: „Fakt mojego odejścia w niczym nie może umniejszyć ich zapału, ja im tylko pomogłam, a teraz muszą się same trzymać naszej linii pielęgnowania ludzi w ich psychofizycznym całokształcie. Służenie prostą obsługą, umiejętną, mądrą, ale właśnie prostą”.

Hanna Chrzanowska zmarła w Białą Niedzielę 29 kwietnia 1973 r. Pozostały jej dzieło i słowa o relacji pielęgniarki do chorego: „Musimy się modlić i bardzo prosić Boga o współczucie, o świeżość uczuć, o miłość do ludzi, o pokorę”.