Księża, którzy odchodzą – księża, którzy wracają

Dziś proporcjonalnie liczba odstąpień od pełnienia funkcji duchownego lekko wzrasta, ale jest nieporównywalnie niższa w stosunku do odnotowywanej w latach siedemdziesiątych XX w. W okresie 2000 do 2004 r., każdego roku średnio 0,26% duchownych opuściło swoją służbę, czyli w ciągu pięciu lat było to 5383 księży. Jednocześnie wzrasta liczba tych, którzy proszą o przywrócenie do służby kapłańskiej. Z 1076 duchownych, którzy każdego roku opuszczają służbę, 554 wnosi o dyspensę ze zobowiązań wynikających ze stanu duchownego: chodzi tu o celibat oraz odmawianie brewiarza [2]. Spośród pozostałych 522 duchownych, 74 wraca do pełnionej wcześniej służby. Można zauważyć, że 40% podań o dyspensę pochodzi od duchownych przynależących do zakonów bądź kongregacji religijnych. Od 1 sierpnia 2005 r. 16% podań o dyspensę pochodzi od diakonów. W okresie 2000-2004 odnotowano 2240 duchownych, których obecna sytuacja pozostaje nieznana.

Bardziej precyzyjne dane dotyczące poszczególnych lat pokazują, iż w 2000 r. zarejestrowano 930 przypadków odejścia od służby kapłańskiej, podczas gdy 89 osób zostało ponownie przyjętych. Udzielono 571 dyspens, z których 68 przed ukończeniem 40. roku życia i 39 w momencie śmierci. Liczba dyspens udzielonych diakonom wynosiła 112. W ciągu kolejnych pięciu lat liczby te nieco wzrosły. W 2002 r. było 1219 opuszczeń służby kapłańskiej oraz 71 przyjęć ponownych; udzielono 550 dyspens, z których 19 przed ukończeniem 40. roku życia oraz 31 w momencie śmierci; 98 dyspens udzielono diakonom. W 2004 r. było 1081 opuszczeń służby kapłańskiej i 56 ponownych przyjęć; 476 dyspens udzielonych duchownym, z czego 27 przed ukończeniem 40. roku życia i 6 w momencie śmierci. Od 1 sierpnia 2005 r. do 20 października 2006 r. Kongregacja Duchowieństwa otrzymała 804 podania o dyspensę, łącznie z podaniami wniesionymi przez diakonów. Włączając 100 postępowań toczących się przy Kongregacji ds. Sakramentów, pochodzenie podań przedstawia się w następująco: 185 ze Stanów Zjednoczonych, 119 z Włoch, 60 z Hiszpanii, 59 z Brazylii, 52 z Polski, 48 z Meksyku, 32 z Niemiec, 31 z Filipin, 29 z Argentyny, 27 z Indii, 26 z Francji, 23 z Irlandii, 22 z Kanady itd. Mowa jest tu o paru Kongregacjach watykańskich, gdyż aż do 1988 r. organem kompetentnym w sprawach dyspensy była Kongregacja ds. Doktryny Wiary; potem kompetencje te przejęła Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów; od 2005 r., z woli Ojca Świętego, ostatecznie sprawami tymi zajmuje się Kongregacja Duchowieństwa.

Motywy odejść, przynajmniej te deklarowane, są różne. Przyczyną podawaną w większości podań o dyspensę jest niestabilność uczuć oraz inne czynniki, które w sposób praktycznie nieodwracalny zmieniają sytuację wielu duchownych. Nie brak też przypadków takich jak kryzys wiary, konflikty z przełożonymi, trudności z zaakceptowaniem magisterium Kościoła, depresje oraz ograniczenia wynikające z charakteru danej osoby. Średnio (pamiętając o ograniczeniach tej miary) odejście następuje po 13 latach pełnionej służby. Są to często osoby przyjęte do zakonu w wieku 28 lat, a więc mające 50 lat w momencie składania wniosku o dyspensę, gdyż zazwyczaj długo zwlekają z podjęciem takiej decyzji. 50,2% osób, które wnoszą o dyspensę, zawarło wcześniej cywilny związek małżeński, 14,5% współżyje z inną osobą, a 35,2% żyje samotnie.

[2] W przeszłości sytuacja była odmienna od dzisiejszej, także z powodu bardzo sztywnych przepisów obowiązujących aż do 1964 r. Normy te stały się potem łagodniejsze, a po 14 X 1980 r. znów nieco się zaostrzyły. Oczywiście prawo odzwierciedla się w liczbie wniesionych i pozytywnie rozpatrzonych wniosków o dyspensę w różnych okresach. Przed 1980 r. liczba udzielonych dyspens stanowiła 95%; od tej pory liczba podań zmalała o jedna trzecią. Od 1914 do 1963 r. złożono 810 podań o dyspensę, 315 z nich zostało przyjętych a 495 rozpatrzono negatywnie. Od 1964 do 1988 r. złożono 44 890 podań, z czego 39 149 przyjęto a 5741 odrzucono. W sumie przyjęto 39 464 i odrzucono 6236 podań spośród 45 700 wniosków, jakie napłynęły do Kongregacji ds. Doktryny Wiary.