Jaka jest temperatura ognia piekielnego?

Ufa on, że ostateczny sens ogarnia wszystko i wszystko znajduje swe zwieńczenie w ostatecznym pojednaniu i uzdrowieniu, choć nie wiadomo, jak. Mieć nadzieję, to często ufać wbrew wiedzy i poznaniu. Mądrość ludowa ukuła przysłowie: „Nadzieja matką głupich”. Przysłowie to wyraża głęboką mądrość, taką mianowicie, że ten, kto ma nadzieję, stoi często po stronie głupich, że trudno go znaleźć pośród tych, którzy posiadają wiedzę i poznają w sposób rozsądny i zdystansowany, znając świat taki, jaki jest. Osoba mająca nadzieję staje często po przeciwnej stronie, kwestionuje wiążące poznanie, nieodzowną wiedzę, traktuje wszystko jako otwarte, ufa w dobry cel, często wbrew jakiejkolwiek nadziei. W tym sensie sformułowania Pisma Świętego dotyczące końca są obrazami nadziei: wyrażają, że osobista historia i historia całego świata zmierza ku dobremu finałowi.

2. Są to obrazy! Obraz w sposób bardzo istotny wiąże się z nadzieją. Do domeny poznania przynależy wzór, definicja, pewnik, teza, dogmat. Domeną nadziei jest natomiast obraz. Jakże inaczej miałaby się wyrazić nadzieja, jeśli nie przez plastyczne wyobrażenia, sny i znaki, symbole i szyfry. Nie pragną one konkurować z poznaniem, lecz chcą wskazać na to, czego z ludzkiego punktu widzenia nie można sobie wyobrazić, pragną, by rzeczywistość była płynna i otwarta na to, co czeka nas poza obszarem jakichkolwiek ludzkich możliwości i oczekiwań.

Obraz, wykraczając poza rzeczywistość tu i teraz, jest w stanie dać przebłysk tego, czego człowiek nie jest w stanie definitywnie powiedzieć i zrobić. Obrazy mówią więc o rzeczywistości, która nie należy albo jeszcze nie należy do sfery ludzkiego doświadczenia, ludzkiego poznania i możliwości. Więcej, tej przemożnej przyszłej rzeczywistości nie da się antycypować inaczej jak w obrazach, nie może się ona wykrystalizować i przybliżyć do człowieka inaczej jak w obrazach, dlatego właśnie obrazy budzą nadzieję na ostateczną zbawienną przyszłość i utrzymują ją przy życiu.

Człowiekowi nowożytnego Zachodu obrazy, symbole i znaki sprawiają pewną trudność. Narażony jest on nieustannie na niebezpieczeństwo potraktowania obrazu jedynie jako zbędnej ilustracji, metafory i kodu jakiegoś stanu rzeczy, który można by było ująć bardziej precyzyjnie i adekwatnie za pomocą pojęć, albo takiego potraktowania rzeczywistości, do której dostęp uzyskujemy dzięki obrazom, wyłącznie jako czegoś mglistego, w najwyższej mierze wątpliwego, wręcz „rozrzedzonego”. Jakże często po takich rozważaniach ludzie mówili do mnie: „A zatem to wszystko jest jedynie obrazem?!”.

Owo „jedynie” jest w najwyższej mierze zdradliwe; pokazuje, jak bardzo nasze rozumienie rzeczywistości opanowane jest przez ratio, przez pojęcie, przez abstrakcję. Jeżeli chcemy jednak poprawnie zrozumieć Pismo i pierwotną chrześcijańską tradycję (a tym bardziej jeszcze praktykę sakramentalną Kościoła jako opartą na symbolu i obrazie), trzeba postarać się o adekwatny przystęp do świata obrazów. Obraz przekazuje nam więcej rzeczywistości niż pojęcie.

A to dlatego, że rzeczywistość, którą pojęliśmy, czyli ta, do której mamy nieskrępowany dostęp, stanowi tylko część tego, co istnieje w sposób realny. Rzeczy w świecie najcenniejszych: miłości, piękna, szczęścia, fascynacji, doświadczenia spełnienia zmysłowego – wszystkiego tego nie można pojąć ani ująć, choć rzeczy te przytrafiają się nam w życiu niczym niepojęty szczęśliwy przypadek. Dlatego językiem odpowiednim dla miłości, piękna, fascynacji i tym podobnych nie jest pojęcie, lecz obraz. To zatem, że wiara chrześcijańska na pytanie o ostateczną przyszłość odpowiada obrazem, ma swe głębokie uzasadnienie w istocie rzeczy: nadzieja na ostateczną przyszłość, na wszechogarniający sens i dopełnienie oraz obraz przynależą do siebie w najgłębszym sensie.