Wychowanie patriotyczne w edukacji wczesnoszkolnej

Do miana patrioty człowiek dorasta przez całe lata, ale w kształtowaniu się postaw patriotycznych poważną rolę spełniają przeżycia i doświadczenia z okresu dzieciństwa. Stąd też zaczątki kształtowania się i rozwój postaw patriotycznych rozpoczyna się w środowisku rodzinnym. Największą rolę w tym środowisku odgrywają tradycje patriotyczne rodziny. Stosunek rodziców czy dziadków do narodowych tradycji jest przekazywany dzieciom w opowiadaniach, wspomnieniach, a także w celowym oddziaływaniu na uczuciowość dziecka. W wielu rodzinach opowiadania oparte na osobistych przeżyciach i wspomnieniach kształtują od wczesnych lat życia wyobraźnię dziecka i jego uczuciowy stosunek do Ojczyzny, do własnego środowiska. Środowisko rodzinne stanowi dla dziecka jego „prywatną ojczyznę”. Tutaj dokonuje się proces socjalizacji dziecka, wdrażanie do przestrzegania norm życia społecznego, odpowiedniego stosunku do ludzi i do samego siebie, proces szukania własnego miejsca w Ojczyźnie, a przede wszystkim kształtowanie obrazu Ojczyzny.

Ojczyzna małego dziecka wywołuje estetyczne przeżycia. Jest to krajobraz najbliższej okolicy, piękno przyrody, obiekty kultury itp. Elementy te powiązane z pojęciem „Polska” wywołują wzruszenie, zachwyt. Uczucia te bogacą się i nawarstwiają pod wpływem coraz szerszych kontaktów z ojczystą przyrodą i kulturą, przez słuchanie opowiadań, legend, przez poznanie i wrastanie w tradycje narodu. Obraz Ojczyzny u dziecka zawiera wiele elementów fantastycznych, baśniowych. Z czasem otrzymuje podbudowę w postaci dumy narodowej wywołanej poznawaniem sylwetek ludzi pracy, bohaterów walk i dni codziennego.

Wychowanie jest procesem permanentnym, człowiek uczy się i wychowuje przez całe życie, jednak szczególnej uwagi wymaga okres wczesnoszkolny. Stanowi podłoże, na którym budujemy całokształt wychowania patriotycznego. W okresie wczesnoszkolnym zakres wychowania patriotycznego sprowadza się do takich elementów, jak: miłość i przywiązanie do Ojczyzny, czynna i twórcza troska o jej dobro i rozwój, poczucie więzi kulturowej z własnym narodem, gotowość do poświęceń.

Przyzwyczajanie dzieci do solidności, wyniesione ze szkoły, ułatwi w przyszłości odpowiedzialne wykonywanie pracy zawodowej. Już uczniowie klasy pierwszej zdolni są przyswoić troskę o salę lekcyjną, żyć sprawami zespołu, środowiska, otaczać szacunkiem symbole narodowe. „W wychowaniu patriotycznym ważną rzeczą jest wychodzenie uczuć dziecka poza własną osobę, a nawet granice najbliższego otoczenia”[8].

Miłość i przywiązanie do Ojczyzny jest uczuciem złożonym i ściśle związanym z pierwiastkami intelektualnymi. Dziecko może kochać Polskę za coś, czyli musi o niej coś wiedzieć. Zakres wiedzy, którą mają sobie przyswoić dzieci siedmioletnie, wyznaczony jest ich możliwościami rozwojowymi. Zdobycie wiedzy wymaga pewnych warunków: opanowanie określonych wyobrażeń i pojęć. Przy kształtowaniu elementarnych pojęć biorą udział takie czynności umysłowe jak: analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie i uogólnienie. Od ich poziomu sprawności zależy poziom opanowania i rozumienia pojęć[9]. „Kształtowanie pojęć odbywa się na drodze od konkretu do abstrakcji i abstrakcji do konkretu”[10]. Dzieci siedmioletnie interesują się światem rzeczy, a nie światem pojęć (myślenie konkretno-obrazowe). Ich orientacja w rzeczywistości jest oparta na bezpośrednim działaniu, na kontakcie zmysłowym z poznawanymi przedmiotami (etap operacji konkretnych). Ze względu na słabo jeszcze opanowane pojęcia, myślenie na podstawie przekazu słownego sprawia im poważne trudności. Dlatego motywacje i uczucia budzi się w odniesieniu do rzeczy i zjawisk bardziej konkretnych, dostępnych rozumieniu, doświadczeniu i wyobraźni dziecka.

[8] I. Jundziłł, O wychowaniu..., op. cit., s. 41.
[9] G. Kufit, Kształtowanie wyobrażeń i pojęć historycznych u uczniów klas początkowych, Warszawa 1990, s. 23
[10] Tamże, s. 186.