Przyczyny uzależnień

– ucieczka od problemów wewnętrznych – osoba sięga po używki, aby poradzić sobie z trudnościami emocjonalnymi, podnieść niską własną samoocenę (związaną np. z opóźniającym się dojrzewaniem fizycznym, jego przebiegiem lub zaakceptowaniem jego skutków), pokonać nieśmiałość, lęk, depresję, wyeliminować wewnętrzne napięcie. Korzystanie z używek ma wówczas zakamuflować braki rozwojowe, intelektualne, kulturowe lub emocjonalne, poczucie zagubienia w świecie, poszukują sensu istnienia, wartości, które mogliby uznać za swoje. Młody człowiek chce sprawiać wrażenie np. przywódcy, idola, człowieka sukcesu zadowolonego z własnego życia i postępowania, co – według jego oceny – może osiągnąć przy pomocy używek.

Czynniki duchowe

Obok sfery biologicznej, społecznej i psychologicznej, wartości, jakimi kieruje się człowiek mają wpływ na jego decyzje i postępowanie.

Wychowanie w wewnętrznej przejrzystości wobec osądu swojego sumienia jest formą „zapory”, jaką wychowawca może dać młodemu człowiekowi, który świadomy zła i konsekwencji, jakie niesie korzystanie z substancji uzależniających, będzie starał się z nich nie korzystać do rozwiązywania swoich problemów, jak i polepszania lub utrzymania relacji międzyosobowych. Przekazywana hierarchia wartości, jak i odniesienie do moralności (zewnętrznego Prawodawcy) stawi szkielet osobowości, matrycę postępowania, jaką człowiek przykłada rozwiązując konkretne sytuacje życiowe, przed jakimi staje.

Bunt, będący integralną częścią okresu dojrzewania, dotyka jednakże także sfery duchowej człowieka, a więc obecny także w dziedzinie wyznawanej wiary i przekazywanych wartości. Dlatego zbyt legalistyczne wychowanie religijne może wyzwolić bunt, który będzie demonstracją odmiennych, a nierzadko przeciwstawnych postaw czy skrajnie odmiennych zachowań, w które wpisuje się korzystanie z używek.

Także rozwój sfery seksualnej może prowadzić w czasie dojrzewania do rozdźwięku lub sprzeczności – w ocenie młodego człowieka – między normami moralnymi a obserwowanymi w sobie zmianami fizycznymi, co w konsekwencji może czasowego odrzucenia religijności w jego moralnym rozumieniu. Wówczas sięgnięcie po środki psychoaktywne jest związane chęcią pokonania wewnętrznych dylematów moralnych i rozłamem między zaobserwowanymi w sobie zmianami a zewnętrznym prawem moralnym.

Rozwój człowieka wiąże się również z zaspokajaniem jego duchowych potrzeb. Jeśli człowiek ten nie znajduje ich w tradycyjnych formach religijności, poszukuje innych. Stąd popularność sekt i rozmaitych grup psychomanipulacyjnych, do których trafiają młodzi ludzi, szukający wrażeń lub doświadczeń duchowych. Korzystanie z substancji uzależniających jest wówczas elementem „formowania” adepta, które ma na celu jego uzależnienie i całkowite podporządkowanie przywódcom grupy.

Podsumowanie

Mimo podejmowanych działań profilaktycznych przez rozmaite ośrodki wychowawcze, nadal obserwuje się wzrost osób nieletnich korzystających z środków uzależniających. To sprawia, iż rozpoznanie przyczyn, dla których dzieci i młodzież sięgają po te środki, staje się coraz bardziej palącym problemem. Właściwe rozpoznanie warunkuje skuteczne działanie.

*****

Ks. Michał Damazyn – socjoterapeuta w Centrum Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy