Piąta Ewangelia

Maciej Müller: Czy możemy powiedzieć, że św. Franciszek zmienił Kościół na zawsze?

Ks. Grzegorz Ryś: Boję się wielkich kwantyfikatorów... Na przełomie XII i XIII w. był jednym z tych, którzy uratowali Kościół przed zapaścią. Jak nikt przed nim i nikt po nim, postawił mu przed oczy ideał ubóstwa ewangelicznego. W czasie, kiedy Kościół stanowił część struktur feudalnych, był to mocny i nieoczywisty znak.



Kościół stał przed tym tematem przynajmniej od XI w., kiedy rodziła się reforma gregoriańska. Piotr Waldo i waldensi są już odpryskiem po wielkim ruchu, który ogarnął cały Kościół i który wychodził od hasła życia apostolskiego. Na ten ideał składały się dwa postulaty: głoszenia Słowa Bożego i ubóstwa. To w XI w. nastąpiło odrodzenie życia monastycznego – popatrzmy na egipskich anachoretów, a w Europie na kamedułów, cystersów czy norbertanów.

Ideał ubóstwa zdążył się do czasów Franciszka zdegenerować. Katarzy śmiali się z cystersów, którzy przyjechali ich nawracać wozami pełnymi dobytku.

W czasach Franciszka formacje, które zrodziły się z reformy gregoriańskiej (zwłaszcza cystersi), utraciły swój radykalizm i nie stanowiły wystarczającej przeciwwagi dla ruchów walczących z Kościołem pod sztandarem ubóstwa.

Reforma, jeśli jest stawiana radykalnie, często tworzy odnogę, która rozsadza ramy ortodoksji. Z działalności charyzmatycznych kaznodziejów, wędrujących po całej Europie Zachodniej, rodziły się ludowe ruchy ubogich. Piotr z Bruis, Henryk z Lozanny i Arnold z Brescii głosili ubóstwo nie tylko radykalnie, ale też agresywnie w stosunku do struktur kościelnych. Najsławniejszy z nich, Arnold, wysadził z tronu papieża.

W historii Franciszka widzimy dosłowną realizację Bożych nakazów i obietnic. Jego pierwsi towarzysze, jak Bernard z Quintavalle czy Piotr z Katanii, sprzedają cały majątek, a pieniądze rozdają ubogim. Dla Franciszka to, co jest gorzkie, staje się słodkie (przestaje brzydzić się dotyku trędowatego). Dzieje się Ewangelia...

Pamiętam kazanie, które 27 lat temu wygłosił w seminarium w dniu swoich imienin kard. Macharski. Powiedział, że życie Franciszka to piąta Ewangelia – czyli cztery Ewangelie bez jakiegokolwiek komentarza, wzięte dosłownie. Pierwsza reguła, ta niezatwierdzona przez papieża, to w istocie zbiór cytatów z Pisma św. – duchowość na wskroś biblijna, która chce być przełożona na sposób życia. Franciszek wpisuje się w pewną linię życia monastycznego. W ten sposób postępowali pierwsi mnisi, np. św. Antoni, który czytał Ewangelię dosłownie i dosłownie ją stosował. W tym jest wielka siła.