Nauka o Bogu w trudnych czasach

Czy teologia ma przyszłość?

Mając na względzie czas obecny, któremu trudno przychodzi akceptacja rzeczywistości niewidzialnej i osobowej, który wydaje się iść w kierunku wielości prawd, przy braku jednej absolutnej prawdy, ktoś mógłby powiedzieć, że teologia katolicka nie ma przyszłości. Jest ona bowiem opowiedzeniem się po stronie jednej, absolutnej Prawdy i nawiązaniem z Nią rzeczywistego dialogu przyjaźni i miłości. Mówi ona ponadto o połączeniu się z Nią w nowej, pośmiertnej rzeczywistości. W takiej sytuacji pytanie o przyszłość teologii staje się bardziej natarczywe.

Przyszłość teologii wiąże się ściśle z pragnieniem poznania prawdy o sobie samym, o świecie i o Bogu. „Rzeczywiście – kończył kard. Joseph Ratzinger swój wykład w Collegium Medicum UJ, 19 kwietnia 1999 r. – jeśli przestanie się mówić o Bogu i człowieku, o grzechu i łasce, o śmierci i życiu wiecznym, wtedy cały krzyk i cały hałas, jaki daje się słyszeć, będzie tylko daremną próbą zagłuszenia faktu, że zamilkło w nas to, co rzeczywiście ludzkie”. Powiedzieliśmy, że teologia jest szczególnym miejscem poszukiwania takiej prawdy.

Pytanie o sens człowieka, jego życia, wysiłku, cierpienia, radości i śmierci teologia stawia w kontekście innej rzeczywistości, niewidzialnej, ale mocno działającej w świecie. Nie lekceważąc wkładu innych nauk w poznawanie zagadek życia człowieka i świata, teologia stara się je dodatkowo pogłębiać, uwzględniając perspektywę odgórną. Posiada charakter wertykalny, pyta bowiem o źródło istniejących problemów i ostateczny sens przeżywanych spraw.

Teologia uważa za możliwe odkrycie istotnych, niezmiennych prawd, obowiązujących zawsze i wszędzie, i wszystkich. Sprzeciwia się więc relatywizmowi prawdy, który sugeruje, że rozum ludzki nie jest zdolny odkryć prawdy niezmiennej, lecz że zmienia się ona w zależności od czasu, miejsca, wykształcenia osoby itp. Autentyczna teologia sprzeciwia się takiemu pojmowaniu prawdy. Stoi bowiem na stanowisku, że Bóg dał człowiekowi realną możliwość poznania obiektywnej prawdy.

Pytając więc o przyszłość teologii katolickiej, nie chodzi nam także o przyszłość naukowego przekazu Objawienia. Przekaz ten winien być możliwie żywy i aktualny, „dopasowany” do mentalności oraz potrzeb ludzi i czasu. Ma on tworzyć obraz Boga pragnącego wejść w intymny dialog miłości ze stworzeniem. Rozumiana w ten sposób refleksja teologiczna nie ogranicza się tylko do odkrywania prawd i do formułowania zasad rządzących światem i życiem ludzi, ale odkrywa żywego Boga i autentycznego człowieka, którzy prowadzą dialog. Jego owocem jest autentyczne życie, duchowe i intelektualne.

Wydaje się, że prawdziwa nauka nie może obejść się bez postawy dialogu z tym, co ją otacza. Im większy wachlarz podmiotów, z którymi naukowiec-teolog wchodzi w ścisłą relację, tym bardziej gwarantowana jest głębia i obiektywność jego wyników. Przyszłość teologii zależy od intensywności przeżycia wiary i ostrości intelektualnych analiz. Żywa wiara nie ustaje w stawianiu odważnych, trudnych i wymagających pytań, skierowanych zarówno do Boga, do człowieka, jak i do innych dyscyplin, na które odpowiedzi szuka rozum. Teologia pielgrzymuje z życiem osoby wierzącej i stąd jest kręta – jak kręte jest życie tego, kto wierzy. Zarazem jest ona równie prosta i piękna, jak piękne być może życie człowieka.

O. prof. Zdzisław Józef Kijas jest franciszkaninem konwentualnym, rektorem Papieskiego Wydziału Teologicznego św. Bonawentury „Seraphicum” w Rzymie i sekretarzem Papieskiej Akademii Niepokalanej w Rzymie. Prowadzi wykłady z teologii fundamentalnej w Polsce i we Włoszech. Opublikował m.in. „Wprowadzenie do myślenia teologicznego”.