Przegrana młodość

Chcąc pomóc przezwyciężać trudności i zapobiec problemom wychowawczym, które prowadzą do zachowań przestępczych dzieci i młodzieży, musimy najpierw spojrzeć na czynniki powodujące zaburzenia, a następnie niedostosowanie społeczne i w efekcie – wejście w świat przestępczości. Można wyróżnić przyczyny tkwiące w samym dziecku (biopsychiczne wraz ze źle ukierunkowaną aktywnością) oraz tkwiące w środowisku (czynniki społeczne oraz popełnione błędy w procesie wychowania – złe funkcjonowanie rodziny, szkoły, środowiska).

Problemy rodziny i szkoły

Dziecko wychowywane w atmosferze ciągłych kłótni, wzajemnej niechęci rodziców, agresji szybko zapamiętuje wszystkie zaobserwowane postawy i przyjmuje je w stosunku do innych. Ogromne problemy sprawiają dzieci opuszczone przez rodziców, a wychowywane przez dziadków czy opiekunów. Źródłem demoralizacji jest alkoholizm w rodzinie, ciągły brak pieniędzy, niedożywienie – dzieci, chcąc ukryć swoją sytuację posuwają się do kradzieży, rozbojów, agresji.

Demoralizujące jest także wychowanie zbyt tolerancyjne lub zbyt rygorystyczne w rodzinach pełnych. Pozwalanie na „wszystko i zawsze” bądź przeciwnie – obarczanie dzieci wszelkimi niepowodzeniami, surowość i dystans, brak czułości. Niedobra jest też niekonsekwencja lub sytuacja, kiedy każde z rodziców stosuje inne sposoby i metody wychowawcze, dając sprzeczne polecenia – dzieci przestają wtedy uznawać autorytet rodziców. To tylko niektóre przyczyny powstawania trudności wychowawczych w rodzinach.
Na wzrost zachowań przestępczych mają wpływ także patologie w szkołach. Przede wszystkim chodzi tu o zbyt liczne klasy i wielkie szkoły, anonimowość, brak przyjaznych relacji nauczyciel-uczeń, ale także o przeładowany program nauczania, nauczycieli nieprzygotowanych do zadań wychowawczych, błędy wychowawcze – niesprawiedliwe traktowanie, niedotrzymywanie słowa, niezagospodarowanie czasu wolnego uczniów po zajęciach szkolnych, brak zajęć pozalekcyjnych pozwalających na odkrywanie i rozwijanie pasji.

Niekiedy nawet małe niepowodzenia sprawiają, że uczniowie uciekają, wagarują. Bardzo często brakuje wtedy indywidualnego podejścia do dziecka trudnego. Najczęściej dzieci sprawiające kłopoty wychowawcze spycha się na margines i szuka się szybkiego sposobu pozbycia się „problemu” przez umieszczenie ich w innej szkole czy placówce wychowawczej.

Jeśli młody człowiek nie czuje się akceptowany ani w rodzinie, ani w szkole, to szuka grupy rówieśniczej, która zaspokoi potrzebę pozytywnych kontaktów z innymi. Niestety często odnajduje to w grupie przestępczej, która go wchłania i daje mu poczucie bliskości i zrozumienia. W nowej „paczce” dzieci i młodzież szybko przyjmują uznawany przez grupę system zasad i wartości, który zmierza do pogłębienia demoralizacji. W takiej nieformalnej grupie najszybciej przyswaja się postawy i zachowania przestępcze, zaczynając od agresji, kradzieży, wagarów, na rozbojach kończąc.