Shoah na Ukrainie

Dlaczego kwestia Shoah na Ukrainie tak długo pozostawała szerzej nieznana?

Przede wszystkim ze względu na mur berliński oraz pewne „zamrożenie” historii. W ideologii sowieckiej z jednej strony byli tylko Sowieci, z drugiej – nie mogło być żadnych cywilnych ofiar. Uważano, że wszyscy obywatele Związku Radzieckiego walczyli i Żydzi ginęli nie ze względu na to, że byli Żydami, ale dlatego że byli Sowietami. Kwestia Shoah nie pojawiała się więc w ogóle.

Czy był to jakiś zawoalowany antysemityzm?

Pytanie o antysemityzm nie jest tu zasadnicze. Według Sowietów Shoah było wymysłem Zachodu. Sprzeciwiało się podstawowym sowieckim „dogmatom”. Była to sprawa czysto ideologiczna. Trzeba pamiętać, że przy wejściu do Muzeum w Auschwitz swego czasu widniał napis informujący, że w obozie zginęli „walczący przeciwko faszyzmowi”.

Sowieci zachowali jednak archiwa trybunałów faszystowskich zbrodni, które dziś są dla nas ogromną pomocą. To naprawdę stosy dokumentów. Na temat samych Einsatzgruppen jest szesnaście milionów stron! W 1991 roku Amerykanie, mając przeczucie, że są one czymś fundamentalnym dla historii, utrwalili je na mikrofilmach. Istnieją również archiwa nazistowskie, których wycofujący się ze Wschodu Niemcy nie mieli czasu ze sobą zabrać. Zostały one odnalezione w archiwach sowieckich. Po stronie niemieckiej mamy raczej tylko dokumenty sądowe powojennych trybunałów.

Liczbę Żydów zgładzonych na Ukrainie szacuje się na półtora miliona. Na jakiej podstawie ustalono tę liczbę?

W 1939 roku przeprowadzono na tym terenie spis ludności, w którym zaznaczono także przynależność etniczną. Przed wojną mieszkało tam dwa miliony siedemset tysięcy osób pochodzenia żydowskiego. W Europie Wschodniej istniały dwie wielkie wspólnoty żydowskie: w Polsce i właśnie na Ukrainie.

Liczbę zamordowanych na Ukrainie Żydów rzeczywiście szacuje się na półtora miliona. W październiku odbędzie się sympozjum na Sorbonie [2], w którym weźmie udział wielu wybitnych specjalistów. Podejmą oni również tę kwestię. Chodzi o to, by pewne fakty nie były już podawane w wątpliwość. [...] Pierwszy raz spotkają się naukowcy ze Wschodu i Zachodu. W sympozjum weźmie też udział katolicki historyk Edouard Husson, współpracujący także ze mną. To sytuuje Kościół katolicki na właściwej pozycji, która nie byłaby wcześniej możliwa. Nie wiem, czy trzydzieści lat temu zgodzono by się, by katolicy pracowali przy ustalaniu tego typu faktów.

[2] Sympozjum Shoah na Ukrainie zorganizowane przez Stowarzyszenie Yahad-In Unum, Sorbonę i waszyngtońskie Muzeum Holocaustu odbyło się w dniach 1-3 października 2007 roku.