Praca i bezrobocie

W perspektywie ideał ten powinien mieć także swój wyraz prawny. Nie w postaci zbiurokratyzowanego państwa opiekuńczego ani przydziałów pracy, lecz takich rozwiązań, które łączyłyby obowiązek pracy z możliwie dużym zakresem wolności, z pobudzaniem inicjatywy oraz współdziałaniem wielu podmiotów życia społecznego. Liczne doświadczenia ludzi pracujących w dziedzinie pomocy dla bezrobotnych pokazują dobitnie, że nie wystarczy państwo opiekuńcze - konieczne jest społeczeństwo solidarne.

Z reguły dąży się do tego, aby pobierający zasiłek bezrobotny był zobowiązany do szukania pracy, aby nie popadał w bierność lub działał w "szarej strefie". Wymaga się na przykład, aby pisał listy do potencjalnych pracodawców i przedstawiał ich odmowne odpowiedzi. Ale to nie wystarczy, potrzebna jest gruntowniejsza zmiana, na przykład zgłaszanie się do organizacji społecznych i oferowanie im swojej bezpłatnej pracy. Jej podjęcie dawałoby prawo do przedłużenia pobierania zasiłku, który stałby się wtedy formą zapłaty za pracę społecznie użyteczną i liczyłby się do emerytury. Mogło by to być wielkim poparciem dla różnych organizacji społecznych i całego społeczeństwa, a jednocześnie mieć duże znaczenie edukacyjne dla samych bezrobotnych.

Oczywiście wymaga to zmiany w obecnie obowiązujących ustawach oraz uwzględnienia w przyszłej ustawie o wolontariacie.

Cywilizacja powszechnej współodpowiedzialności
Jeśli rośnie współzależność między państwami (i wszystkimi ludźmi), to powinna rosnąć także współodpowiedzialność i możliwość współdecydowania. Z konieczności więc musimy zmierzać w kierunku cywilizacji powszechnej współodpowiedzialności i solidarności. Jesteśmy poniekąd zmuszeni do uznania, że nasza planeta jest dobrem wspólnym Rodziny Ludzkiej, a nie bezpańskim terytorium, którego części można było swobodnie zawłaszczać zgodnie ze swoimi możliwościami wojskowymi i organizacyjnymi (dzisiaj robi się to w sposób znacznie subtelniejszy, środkami gospodarczo-naukowo-technicznymi). Należy więc dążyć do pogłębienia i rozszerzenia demokracji, pojmowanej jako typ kultury (opierającej się na godności, wolności i współodpowiedzialności człowieka), a nie jako jedynie zespół procedur wyłaniania i kontrolowania struktur władzy. A przede wszystkim do uznania, że dobro wspólne ludzkości jest wartością nadrzędną, zaś gospodarka rynkowa narzędziem, a nie światopoglądem.

Równocześnie jednak widzimy jak nasza cywilizacja staje się wrażliwa i krucha, jak wiele może zależeć od małych grup i pojedyńczych osób, wcale nie zajmujących ważnych stanowisk. Zdolny haker może wywołać niewyobrażalne szkody, a jeden terrorysta uruchomić reakcję łańcuchową o nieobliczalnych konsekwencjach. A czasem, pozornie drobne zaniedbanie poczciwego człowieka może spowodować katastrofę. Eksperci nie wystarczą dla bezpiecznego funkcjonowania atomowej elektrowni - trzeba również, aby nie kradziono cementu przy jej budowie i aby nie upijali się jej pracownicy.

Przemiany cywilizacyjne stawiają nam wszystkim coraz wyższe wymagania - zarówno w dziedzinie wiedzy, jak i poziomu moralnego oraz zdrowia psychicznego. Nie wystarczą zatem eksperci - jesteśmy rzeczywiście wszyscy coraz bardziej współodpowiedzialni za nasz świat.

Struktury organizacyjne i sposoby działania
Każde społeczne działanie wymaga odpowiedniej organizacji i określonych metod postępowania. W wypadku pracy i bezrobocia jest to szczególnie ważne, gdyż powodzenie zależy od całościowej wizji, współdziałania wielu podmiotów i praktycznych metod postępowania. Należy więc starać się o tworzenie - na różnych poziomach - minimalnych struktur organizacyjnych, które mogły by być skutecznym narzędziem realizacji założonych celów.

Na poziomie lokalnym mogło by to być Forum Pracy czy Klub Pracy - instytucja stworzona przy lokalnym samorządzie, ale nie będąca jego bezpośrednią agendą. Ma to być bowiem miejsce spotkania przedstawicieli różnych instytucji i organizacji, miejsce wymiany informacji i projektów, ich oceny oraz szukania finansowania i sposobów realizacji. Zatem struktura maksymalnie elastyczna i otwarta, w swojej pracy bardziej zbliżona do klubu niż urzędu.

Taki klub miałby charakter wielofunkcyjny - stanowiłby miejsce, gdzie każdy mógłby przyjść, wypić herbatę, dowiedzieć się o ofertach pracy, zgłosić propozycję, wziąć udział w szkoleniach lub nieformalnych zebraniach będących sposobami różnorodnego dokształcania, spotkać się z ewentualnymi pracodawcami. Byłoby to więc miejsce, gdzie zbiegałyby się prośby i oferty w zakresie wolontariatu bezpłatnego i wynagradzanego oraz zatrudnienia rynkowego.

Klub taki byłby więc uzupełnieniem miejscowego urzędu pracy, ściśle z nim współpracującym. Ale równocześnie powinien współpracować z organizacjami społecznymi, szkołami i parafiami. Te ostatnie mogłyby względnie łatwo rozpoznawać potrzeby bezrobotnych i ich rodzin oraz inicjować pomoc sąsiedzką. Mogłyby także budzić wrażliwość i wymieniać informacje poprzez gazetki parafialne.
Konieczna jest również wymiana doświadczeń i współpraca w skali regionu i kraju, a także w zakresie międzynarodowym. Można się wiele nauczyć od tych krajów, które od wielu lat szukają sposobów ograniczenia bezrobocia i pomocy dla bezrobotnych. Nie znalazły rozwiązań radykalnych, ale mają mnóstwo pozytywnych doświadczeń w małych środowiskach oraz znaczący teoretyczny dorobek.
Zatem potrzebne jest stworzenie internetowego Forum Pracy, gromadzącego refleksje i doświadczenia dostępne dla wszystkich zainteresowanych. Na początek wprowadzamy niniejszy referat na strony Fundacji Kultury Chrześcijańskiej "Znak" i zapraszamy do uzupełnień i dyskusji.

***

Stefan Wilkanowicz jest Prezesem Fundacji Kultury Chrześcijańskiej “Znak”, wiceprzewodniczącym Krajowej Rady Katolików Świeckich oraz wiceprzewodniczącym Miêdzynarodowej Rady Oświęcimskiej