Beatyfikacja i kanonizacja

Ostatnio wiele się pisze i mówi na tematy beatyfikacji i kanonizacji, zwłaszcza w odniesieniu do naszych wielkich rodaków. Ale nie zawsze wiemy, czym one się różnią. W jakim celu świętość, jako intymne zjednoczenie człowieka z Chrystusem, ujmuje się w jakieś przepisy? Po co rozróżniać kult świętych i błogosławionych, jeżeli jedni i drudzy są już w Jego królestwie? Czy zatem Czcigodny Sługa Boży Jan Paweł II nie mógłby zostać kanonizowany z pominięciem beatyfikacji?

Geneza i rozwój pojęć

Kościół, opierając się na słowach Chrystusa wypowiedzianych na krzyżu do Dobrego Łotra: „Dziś jeszcze będziesz ze Mną w raju” (Łk 23, 43), od początków swego istnienia dokonywał orzeczeń w kwestii uznania świętości osób, czyli o osiągnięciu przez nich królestwa Chrystusowego. U starożytnych Greków i Rzymian znano „przebóstwienie” (apoteozę), dokonywane przez cesarzy lub senat. Nie wiązało się jednak ono z systemem wartości i postawami człowieka. W chrześcijaństwie uznanie za świętego nigdy nie oznaczało przebóstwienia i łączyło się zawsze z doskonałością moralną, wypływającą z miłości do Chrystusa (wyznawcy) lub oddaniem za Niego swego życia (męczennicy).

Podobnie jak po śmierci św. Szczepana gmina chrześcijańska urządziła mu uroczysty pogrzeb, tak pierwotny kult świętych męczenników i wyznawców rodził się spontanicznie poprzez gromadzenie się na ich grobach, zwłaszcza w rocznicę śmierci, tj. w dniu ich narodzin dla nieba. Tam wierni się modlili, sprawowali Eucharystię, czytali opisy męczeńskiej śmierci (akta męczenników) lub żywoty czy zbiory cudów wyznawców. Ich imiona, wpisane do kalendarza gminy, przekazywane były innym gminom. W ten sposób rozprzestrzeniał się ich kult. Ta spontaniczna cześć wiernych zazwyczaj szła w parze z aprobatą biskupa uczestniczącego w tych zgromadzeniach i dzisiaj jest uważana za pierwotną formę kanonizacji.

We wczesnym średniowieczu biskupi kanonizowali albo poprzez uroczyste przeniesienie relikwii („translatio”) z cmentarza do kościoła lub innego godnego miejsca, albo poprzez ich wyniesienie („elevatio”) z grobu ponad poziom ziemi. Czynili to na prośbę synodu, uniwersytetu lub zakonów. Ażeby uniknąć pomyłek lub zbyt łatwego zaliczania w poczet świętych, papież Aleksander III w 1181 r. dekretem „Audivimus” zarezerwował władzę kanonizacji Stolicy Apostolskiej. Jego dekret wszedł w życie w 1234 r., po włączeniu go do Dekretałów Grzegorza IX. Papież Sykstus V w 1588 r. utworzył Kongregację Obrzędów, której powierzył m.in. prowadzenie spraw kanonizacyjnych. I tak fenomen świętości z uwagi na potrzebę lepszej weryfikacji i dokumentacji został ujęty w klamry prawa.

Późniejszą formą zezwolenia na kult publiczny jest beatyfikacja, której początków dopatrujemy się już w średniowieczu, kiedy biskupi, synody lub nawet papieże zezwalali na pewne akty kultu publicznego, ale ograniczonego do miejsc lub form. Pierwsze formuły beatyfikacyjne brzmiały: „zarządzamy (...) aby mógł być czczony jako błogosławiony”. Jednak dopiero papież Leon X w 1515 r. zastrzegł także beatyfikację Stolicy Apostolskiej. Lecz w sztuce, poezji, malarstwie jeszcze nie zawsze rozróżniano beatyfikację i kanonizację oraz dalej oddawano kult publiczny osobom, które nie zostały przez Stolicę Apostolską wyniesione na ołtarze. Dlatego Urban VIII w 1634 r. jasno rozróżnił te instytucje i określił procedurę je poprzedzającą, uczynił jedynie pewne wyjątki w stosunku do tzw. dawnych świętych. Ta surowa procedura po pewnych zmianach i udoskonaleniach weszła do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r., a papieże: Pius X, Pius XI i Jan Paweł II przyczynili się do jej udoskonalenia oraz uproszczenia, nie zmieniając samej koncepcji kanonizacji i beatyfikacji.

Kanonizacja i beatyfikacja dzisiaj

W Kościele katolickim kanonizacja ma swój wymiar moralny (ascetyka), eklezjalny (teologia duchowości), socjologiczny (przesłania), liturgiczny (kult świętych, wstawiennictwo) i prawny. W prawie kanonicznym kanonizacja jest ostatecznym aktem papieskim, przez który osoba zaliczona uprzednio do błogosławionych zostaje wpisana do katalogu świętych i której papież poleca oddawać kult publiczny kościelny, należny osobom świętym. Teologia katolicka z aktem kanonizacji papieskiej łączy nieomylność papieską, ale nie traktuje jej jako dogmat lub prawdę wiary, bez której nie można się zbawić. Jest to jednak orzeczenie dogmatyczne, gdyż papież na ziemi orzeka o rzeczywistości nadprzyrodzonej – zbawieniu danej osoby i poleca ją czcić w całym Kościele. Dlatego taki akt zobowiązuje papieża do uzyskania najwyższego stopnia pewności moralnej. Papież uzyskuje ją poprzez głos Ludu Bożego (opinia świętości), weryfikację sądową (proces) i nadprzyrodzone potwierdzenie (cud). Celem kanonizacji jest oddanie czci Bogu w Trójcy Jedynemu, umocnienie wiary, popularyzacja życia świętego i zachęta do naśladowania oraz modlitw o wstawiennictwo przed Bogiem. Kanonizacja jako akt ostateczny jest obecnie zawsze poprzedzana beatyfikacją.