Zagospodarować samotność

Nie mniej ważną sprawą niż konsekrowane życie pustelnicze wydaje się przybliżenie wiernym w Polsce niekonsekrowanej jego formy. Podjęcie takiej drogi nie wymaga formalności, może natomiast pomóc w odnalezieniu swojego miejsca w Kościele, a niekiedy przywrócić sens życia. Osoby pragnące pójść drogą tego powołania zyskują miano pustelnika (pustelnicy) na mocy kanonu 603 § 1 KPK. Zostało to potwierdzone zapisem w Katechizmie Kościoła Katolickiego pod numerami 920 i 921. W myśl tychże zapisów, aby nie pozostać na poziomie samotnika, trzeba spełnić kilka pustelniczych wymogów. Przede wszystkim mieć intencję podjęcia takiej formy życia – „na chwałę Boga i zbawienie świata”. Dalej – życie pustelnicze należałoby prowadzić w duchu trzech rad ewangelicznych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, podejmując zobowiązanie przez śluby prywatne bądź w ukryciu swego serca. Śluby prywatne można wówczas złożyć na ręce wybranego kapłana, np. spowiednika, kierownika duchowego czy proboszcza; także podczas Eucharystii w kościele, kaplicy – według uznania duszpasterza. Śluby tak złożone, w kościele parafialnym nawet na forum publicznym, w czasie niedzielnej Eucharystii, pozostają prywatnymi. Ślub publiczny bowiem w świetle prawa ma miejsce wówczas, gdy przyjmuje go w imieniu Kościoła uprawniony do tego przełożony, w innych przypadkach jest prywatny. W przypadku życia pustelniczego uprawnionym przełożonym jest pasterz diecezji, czyli biskup diecezjalny. Na jego ręce publiczne zobowiązania, tzw. publiczną profesję, składają tylko osoby podejmujące konsekrowaną drogę według 1 i 2 paragrafu kanonu 603 KPK.

Nieustanne przebywanie z Bogiem

Życie pustelnika (pustelnicy) w duchu rad ewangelicznych czy też praktykowanie ich w oparciu o złożone śluby prywatne będzie musiało być realizowane inaczej niż w instytutach zakonnych. Poza radą czystości, która nie dopuszcza żadnego stopniowania w zobowiązaniu i jednakowo obowiązuje wszystkich, pozostałe dwie rady dopuszczają gradację zobowiązania. Życie radą ubóstwa zakłada nawet konieczność posiadania pewnej własności, aby móc realizować to powołanie. Z kolei rada posłuszeństwa w tym przypadku realizowana jest przez wierność swemu regulaminowi dnia, którego codziennym strażnikiem staje się własne sumienie. Szczegółowy sposób realizacji obu wspomnianych rad należałoby ustalić ze swoim kierownikiem duchowym.

Samo życie radami ewangelicznymi nie wystarcza jednakże do zaistnienia życia pustelniczego. Winno się zachować jeszcze takie oto wymogi prawne: „surowsza separacja od świata”, „milczenie odosobnienia” oraz „gorliwa modlitwa i pokuta”. Surowsze oddzielenie od świata ma być surowszym, ale nie całkowitym odizolowaniem, jak ma to miejsce np. w życiu rekluzów. Osoba pustelnika musi bowiem sama zatroszczyć się o swoje sprawy duchowe czy też egzystencjalne, np. pójść na Eucharystię, na adorację, zrobić zakupy, udać się do urzędu. Prawdziwa pustelnica, pustelnik z zasady nie powinni dla nikogo być ciężarem.

W dobie środków masowego przekazu pozostaje także do omówienia kwestia korzystania z mass mediów. Obecnie nawet zupełne odosobnienie wcale nie musi oznaczać izolacji od świata. Kwestia surowszej separacji bardzo różnie jest rozwiązywana we współczesnym świecie. Wielu pustelników korzysta z mass mediów w sposób mniej lub bardziej ograniczony, a niektórzy rezygnują z nich w ogóle. Pewne informacje, zwłaszcza te z życia Kościoła, mogą pomóc dostrzec obszary domagające się intensywniejszej modlitwy; niektóre informacje mogą jednak szkodzić temu powołaniu. Nieżyjący już pustelnik z 50-letnim stażem pustelniczym wyznawał zasadę: „Mniej wiedzieć, a dobrym być”. Osoba podążająca taką drogą życia pustelniczego nie szuka towarzystwa ludzi, ale też nie zamyka się na tych, którzy rzeczywiście potrzebują duchowej pomocy. Jest już pewną tradycją udawanie się po radę do pustelnika czy pustelnicy. Głównym jednakże ich zajęciem pozostaje walka wewnętrzna o chwałę Ukrzyżowanego, o serce dla Pana. Przywołując słowa Papieża Jana Pawła II z „Vita consecrata”: „nieustanne przebywanie z Panem” – taki samotny żołnierz Chrystusa, modląc się nieustannie, uświęca siebie i wspiera Kościół. Stąd powołanie to zostało zaliczone przez Magisterium Kościoła do najlepszej cząstki w Jego Mistycznym Ciele. Posty oraz inne praktyki ascetyczne w życiu pustelniczym stanowią również jego istotny komponent; należałoby je omówić z kierownikiem duchowym.

W ciszy swego mieszkania

W celu zabezpieczenia sobie utrzymania z reguły wymagana jest praca. Nie byłaby ona konieczna w przypadku osób utrzymujących się z własnej emerytury czy renty, aczkolwiek jakaś forma pracy zawsze jest wskazana dla utrzymania równowagi psychofizycznej. Rodzaj pracy nie może stanowić zagrożenia dla pustelniczej samotności. W kontaktach ze światem może też pomagać jakaś zaufana osoba. Osoby podejmujące niekonsekrowane życie pustelnicze mogą nosić odpowiedni ubiór pustelniczy (np. zmodyfikowany strój monastyczny bez zakonnego kaptura i szkaplerza dla odróżnienia od zakonników) – obowiązek bycia wyraźnym znakiem w świecie dotyczy jednakże osób konsekrowanych. Za posiadaniem stroju pustelniczego przemawiają jednakowo względy historyczne oraz polska tradycja. Ponadto bez odpowiedniego stroju trudniej byłoby realizować zadanie „milczącego przepowiadania” Ewangelii. Niekonsekrowany pustelnik, pustelnica przeżywa swoje powołanie w ramach własnej, prywatnej duchowości, do czego prawo daje jej kanon 214 KPK. Osoba taka nie powinna wykraczać poza prawa i obowiązki przysługujące wszystkim wiernym w Kościele ani żądać dla siebie z tego tytułu przywilejów. Z faktu uznawania tej formy życia przez Kościół ma jednak prawo być ujęta w kartotece parafialnej jako „pustelnik”, „pustelnica”.

Samotność zagospodarowana w taki sposób i przeżywana w głębokiej zażyłości z Chrystusem może okazać się nie tylko pozbawiona cierpienia, ale i błogosławiona, każdego dnia owocując w ciszy swojego mieszkania – pustelni.