Godzina ciemności

Jak wyglądały Niemcy podczas narastania terroru nazistowskiego tuż przed wybuchem II wojny światowej? Zobaczmy.
1936 Nasilenie akcji usuwania krzyży z sal szkolnych. Papież Pius XI przewiduje, że władcy III Rzeszy doprowadzą nie tylko do światowej katastrofy, ale także umożliwią ekspansję komunizmu, zaczynając od Europy Środkowej.

1937 Potępienie nazizmu w encyklice Mit brennender sorge ("Z palącą troską"). Papież przeciwstawia w niej naukę Kościoła ideologii rasistowskiej, a także panteistycznym wierzeniom popularnym wśród dostojników nazistowskich. Encyklika, ogłoszona mimo zakazu gestapo w 11,5 tys. katolickich parafii na terenie III Rzeszy, prowokuje Goebbelsa do zapisania w dzienniku:

Teraz księża będą musieli poznać nasz porządek i naszą nieustępliwość.

Rząd niemiecki wysyła notę protestacyjną, oświadczając, że uważa encyklikę za złamanie konkordatu. Rozpoczyna się nagonka na kapłanów. W obozie w Dachau zostanie uwięzionych 447 kapłanów, z czego 411 katolickich (mimo faktu, że katolicy stanowili jedynie 1/3 ludności Niemiec). W refrenie piosenki hitlerowskich oddziałów szturmowych Sturm Abteilung pojawiają się słowa:

Towarzysze z oddziałów szturmowych, wieszajcie Żydów, stawiajcie księży pod ścianę.

Papież Pius XI wydaje encyklikę Divini Redemptoris potępiającą komunizm.

W kościele Notre Dame w Paryżu kard. Pacelli mówi o Niemcach:

Szlachetny i potężny naród, który źli pasterze sprowadzili na manowce ku ideologii rasy.

Papież Pius XI mówi delegacji niemieckiego episkopatu:

Celami i metodami narodowi socjaliści niczym nie różnią się od bolszewików. Powiedziałbym to nawet panu Hitlerowi.

1938 Papież Pius XI wypowiada słynne zdanie wobec grupy belgijskich pielgrzymów:

Antysemityzm jest niedopuszczalny; duchowo wszyscy jesteśmy Semitami.

Kard. Innitzer z Wiednia wita wiernopoddańczą deklaracją wkraczającego Hitlera. Każe także bić w dzwony i wywiesić faszystowskie flagi. Zdarzenie to będzie później przywoływane przez krytyków jako rzekomy "dowód" sprzyjania Hitlerowi przez Kościół. Natychmiast zostaje wezwany do papieża i zmuszony do podpisania publicznego sprostowania.

Watykan na łamach "L'Osservatore Romano" określa czołowy tekst antysemickiej propagandy tzw. Protokoły Mędrców Syjonu jako "niewątpliwy falsyfikat".
Ambasador Polski przy Watykanie relacjonuje rozmowę z ambasadorem niemieckim:

Mój kolega niemiecki mówił z desperacją o grubiańskim tonie Watykanu wobec Hitlera i jego rządu tak w oficjalnych notach, jak i w rozmowach. Kard. Pacelli, czy amerykański kard. Mundelein, czy też "L'Osservatore Romano", wszyscy używają najbardziej obraźliwych zwrotów.

Watykan włącza się do akcji ratowania Żydów niemieckich - do wybuchu wojny Stowarzyszenie św. Rafaela i niemiecki Caritas zdążą zorganizować wyjazd ponad 200 tys. Żydów i konwertytów za granicę. Próby zorganizowania wyjazdów napotykają sprzeciw ze strony rządów Anglii i Irlandii - stąd przyjęty zostaje kierunek na Brazylię i Argentynę. Stany Zjednoczone przyjęły zaledwie 21 tys. osób.

"L'Osservatore Romano" publikuje obszerne krytyczne sprawozdanie z "Nocy Kryształowej". Bernard Lichtenberg, proboszcz katedry berlińskiej, dzień po tym wydarzeniu publicznie modli się za Żydów. Zginie za to w Dachau.

Papież Pius XI poleca katolickim uniwersytetom opracowanie zagadnienia: "Rasizm jako błąd teologiczny".

1939 Tuż przed śmiercią Pius XI wygłasza kazanie piętnujące faszyzm. 2 marca kard. Pacelli zostaje wybrany na papieża i przyjmuje imię Piusa XII. Następnego dnia niemiecki dziennik "Berliner Morgenpost" wymownie skomentuje ten wybór:

Niemcy w ogóle nie cenią sobie wyboru kard. Pacellego, gdyż jako biskup i kardynał stale sprzeciwiał się narodowemu socjalizmowi.

W maju grupa protestanckich teologów zakłada Instytut Odżydzania, stawiający sobie za cel "oczyszczające" zmiany w Biblii. Wydaje on Księgę wiary niemieckiej, zawierającą nowe przykazania (np. "Dbaj o czystość krwi" czy "Czcij Führera i mistrza swego").

1 września wybucha wojna. Już w październiku zostaje ogłoszona encyklika Summi Pontificatus potępiająca jej rozpętanie. Papież wyraża także współczucie i łączność z napadniętym przez Niemców narodem polskim. Mimo deklaracji, iż - posłuszny swojej roli - zwraca się do obu stron. Papież we wspomnianej wyżej encyklice przywołuje cytat "nie ma Greka ani Żyda", używając słowa "Żyd" w kontekście odrzucenia rasizmu. Przestrzega też przed teoriami nazistowskimi, widząc w nich zapowiedź "godziny ciemności". Tygodnik "New York Times" na pierwszej stronie tak komentuje tekst encykliki:

Papież potępia dyktatorów, gwałcicieli traktatów, rasizm.

Była ona na tyle jednoznaczna, że alianckie samoloty zrzucały ją na Niemcy w celu wzniecenia nastrojów antynazistowskich.

Niektóre źródła podają, że podjęto próbę egzorcyzmowania Hitlera na odległość.

Papież włącza się w uzgodnienia pomiędzy opozycją antyhitlerowską a Anglią i Francją. Stolica Apostolska angażuje pomoc uciekinierom, otwierając dla nich swoje placówki na całym świecie, nawet w tak egzotycznych miejscach, jak Szanghaj czy Haiti.