Dworzec, semafor, podróż

Dworcowa gigantomania

Dowcipni podróżnicy twierdzą, że aby przeżyć kolejowe przygody, nie trzeba w ogóle wyjeżdżać z kraju. Wystarczy wsiąść w jeden z nocnych pociągów TLK relacji Szczecin–Przemyśl. Kiedy już dojedziemy do Przemyśla, oczom naszym ukaże się przepiękny, neobarokowy w formie, zabytkowy dworzec kolejowy zbudowany w roku 1860. Po niedawnym remoncie zachwyca także wnętrzem: stiuki i freski naprawdę robią wrażenie. Takich dworców nie ma w Polsce zbyt wiele, ale warto w czasie podróży zwrócić na nie uwagę: secesyjno-modernistyczny dworzec w Tarnowie z 1906 r., neoklasycystyczny dworzec w Bielsku-Białej z 1890 r., typowy dla dworców austriackich, którego ściany pokryte są freskami, Wrocław Główny z budynkiem „w stylu Tudor” z roku 1857, absolutnie bajkowy budynek dworca w Lublinie datowany na 1877 r. czy dworzec w Gdańsku z roku 1900, którego forma ukształtowana została zgodnie z lokalną tradycją architektoniczną. To zaledwie kilka najważniejszych przykładów na to, że architektura użytkowa może być nie tylko funkcjonalna, ale i niezwykle dekoracyjna.

Prawda jest taka, że śpiesząc się w podróży, rzadko podnosimy oczy znad stosu walizek czy tablicy przyjazdów i odjazdów. Pierwsze dworce były raczej skromnymi budynkami, ale wkrótce architekci postawili przede wszystkim na reprezentacyjność. Szukano formy, która byłaby charakterystyczna dla dworca jako takiego.

Budynki dworcowe powinny być eleganckie i monumentalne zarazem. Towarzystwa kolejowe prześcigały się w tworzeniu jak najokazalszych projektów i ich realizacjach. Sięgano po formy nawiązujące do greckich świątyń, rzymskich term, barokowych pałaców, a nawet gotyckich katedr. Najbardziej charakterystycznym elementem fasady była brama z zadaszonym podjazdem oraz zegar. Niekiedy budowano wieżę zegarową, która zresztą przy okazji pełniła funkcję wieży ciśnień. Na przełomie wieków, kiedy kolej przeżywała szczyt popularności, w architekturze dworcowej doszło do gigantomanii. Każde miasto chciało się poszczycić najwspanialszym dworcem. Wystarczy spojrzeć na dworzec w Bombaju, Milano Centrale czy niektóre dworce amerykańskich miast, których twórcy inspirowali się antycznym Rzymem.

Świat małych stacyjek

Na całym świecie w II poł. XX w. nastąpił regres transportu kolejowego. Likwidowano całe linie kolejowe, zamykano ogromne dworce lub zmieniano ich przeznaczenie. Podobnie dzieje się z małymi stacyjkami, które są burzone albo wykupywane przez prywatnych właścicieli i adaptowane na mieszkania. A szkoda, bo właśnie te niewielkie i zapomniane stacyjki reprezentują ciekawą architekturę. Nadawano im różną formę, która zazwyczaj prezentowała w danym kraju najpopularniejszy styl.

I tak, w Wielkiej Brytanii i Niemczech dominuje styl romantyczny, a we Francji, Hiszpanii czy we Włoszech trend nawiązujący do tradycji klasycznej. W Polsce prowincjonalne dworce są architektonicznie bardzo zróżnicowane, co miało związek z trzema zaborami, a każdy z nich reprezentował styl narodowy, który ukształtował ówczesne budownictwo kolejowe na ziemiach polskich.

Po odzyskaniu niepodległości nowo powstałe stacje nabrały już bardzo polskich form, nawiązując do typowo polskiego stylu dworkowego. Na przykład stacja w Modlinie wyglądała niczym sarmacki dwór, dziś jest niestety całkowicie zrujnowana i czeka na gruntowny remont. Odnowiono natomiast piękny budynek dworca w Grodzisku Mazowieckim czy w Żyrardowie. Oba bardziej przypominają szlacheckie pałacyki niż stacje kolejowe.

Architektura dworcowa to jednak nie tylko budynki, w których mieści się kasa i poczekalnia. To także wieże ciśnień, zadaszenia peronów, nastawnie, a nawet semafory. Bo przecież coraz ich mniej. Niedługo zgasną też słynne magiczne niebieskie światła towarzyszące nam w nocnych podróżach i zapowiadające nieznane przygody.           

Przydatne linki

www.kolej.one.pl – ogólnopolska baza kolejowa

www.wask.czuby.net – kolej wąskotorowa w Polsce

www.railwaystations.blogspot.com – blog fotograficzny – dworce całego świata oraz linki do niemal wszystkich linii kolejowych na świecie

www.archeo.kolej.pl – serwer miłosników transportu szynowego

www.forumkolejowe.pl – aktulaności kolejowe z kraju i ze świata,

www.pod-semaforkiem.aplus.pl – galeria zdjęć „zapomnianych linii kolejowych” i ciekawych linków

www.tm7.pl – ogólnopolski portal społeczności miłośników kolei