Dziecko z ADHD w szkole

Szkoła jest miejscem poszukiwań i zdobywania wiedzy, a dla większości dzieci także miejscem odnoszenia sukcesów. Dziecko uczy się w szkole niezależności. Nie dotyczy to jednak dzieci z zespołem ADHD. Dla większości z nich szkoła jest źródłem frustracji, niepowodzeń, a w końcu utraty wiary w siebie i poszanowania własnej godności.

Uczniowie z ADHD mimo przeciętnych i wysokich możliwości intelektualnych najczęściej osiągają niskie wyniki w nauce i często przerywają naukę.  Nadpobudliwość psychoruchowa dzieci z ADHD jest przyczyną różnorakich trudności w podporządkowaniu się regulaminowi szkolnemu i dostosowaniu się do wymagań nauczycieli. Niekorzystnie wpływa to na stosunki uczeń – nauczyciel, a stosunki z kolegami bywają zagrożone na skutek nadmiernej emocjonalności i aktywności dziecka.

Z racji swoich dolegliwości dzieci z ADHD są dziećmi trudnymi. Upośledzenie funkcji poznawczych, które są nieodzowne w szkole, takich jak: koncentracja uwagi, procesy syntezy i analizy, przy jednocześnie nadmiernej ruchliwości, impulsywności, braku samokontroli, zdolności planowania i realizacji długotrwałych zamierzeń  powoduje, że dzieci te najczęściej wprowadzają dorosłych w stan zdenerwowania, a nawet wyczerpania. Pojawia się sytuacja, gdy u rodziców i nauczycieli zawodzi samokontrola, a pojawia się wręcz samoobrona przed aktywnością dziecka (Barkley 2009).

W początkach nauki nadmierna ruchliwość, trudności w skupieniu uwagi, brak podporządkowania się rygorom szkolnym są traktowane dość tolerancyjnie, gdyż uważa się, że jest to okres adaptacji dziecka do nowych warunków i nowych wymagań. Nierzadko już w klasie przedszkolnej nauczyciel zdobywa wstępną orientację, która powinna być skonfrontowana z informacjami rodziców na temat zachowania dziecka poza szkołą. Ścisła współpraca rodziców i nauczyciela uwalnia obie strony od poczucia winy i wzajemnej niechęci (Nartowska ).

W procesie wychowania dziecka z ADHD szczególnie ważne jest właściwe pokierowanie aktywnością dziecka, wykorzystanie jej dla celów społecznie pozytywnych, co może dać bardzo dobre rezultaty wychowawcze. Wciągnięcie dzieci z ADHD do współpracy z nauczycielem, umożliwienie im działania poprzez wykonywanie różnych jednostkowych poleceń, czy w postaci bardziej długofalowej działalności, pozwoli na zaspokojenie ich potrzeb ruchu i aktywności. Dzieci te powinny być włączane do zadań grupowych, jak udział w organizowaniu zabawy, planowanie i wykonywanie gazetki ściennej, udział w ozdabianiu klasy. Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo powinno powierzać się konkretne funkcje na terenie klasy czy szkoły, nawet w szczególnych przypadkach kierownicze, gdyż dużej aktywności towarzyszy dobry poziom rozwoju umysłowego.

Dzieci z ADHD powinny bawić się w grupie, brać udział w zabawach ruchowych organizowanych bądź kontrolowanych przez dorosłych (gry ruchowe, zabawy typu harcerskiego, należenie do różnych kółek zainteresowań). Zabawy stwarzają wspaniałą możliwość poprawy koncentracji u dziecka. Na początku dzieci z zaburzeniami uwagi również w czasie zabawy mają trudności ze skupieniem się, jednakże bez ćwiczeń, bez regularnej konfrontacji z problematycznymi kwestiami dziecko nie robi żadnych postępów.

Należy zachęcać dziecko, aby zanim przystąpi do działania najpierw pomyślało o tym, co zamierza zrobić, bez względu na to czy będą to ćwiczenia fizyczne, pisanie czy wypowiedź. Użyteczne może się okazać napisanie hasła „pomyśl, zanim zrobisz” i umieszczenie go w widocznych miejscach, np. nad łóżkiem, w torbie szkolnej, na ławce szkolnej. Może się to okazać przydatne jako mechanizm kontrolny przed wykonaniem jakiejś czynności o charakterze impulsywnym (Serfontein ).

Podejmując próby właściwego kierowania aktywnością dzieci nadpobudliwych, należy pamiętać o celu, do którego ma prowadzić działanie dziecka – nie może on być zbyt odległy. Drugim istotnym warunkiem jest konsekwentne przyzwyczajenie i wdrażanie dziecka do finansowania każdego przedsięwzięcia, a także stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach.

Uczniowie z zespołem ADHD muszą wiedzieć, czego się od nich oczekuje i zdawać sobie sprawę, że ich praca jest kontrolowana, poprawiana, a wszystkie poprawki wyjaśniane. W klasie, na korytarzu i na boisku potrzebny jest porządek i dyscyplina. Z dzieckiem z zaburzeniami koncentracji uwagi należy postępować w sposób tradycyjny i uporządkowany. Porządek, regularność i powtarzające się czynności ułatwiają mu skupienie się i wzbudzają zaufanie.

Dziecko z ADHD powinno nauczyć się kontrolować i opanowywać swoje reakcje emocjonalne, dlatego ważnym czynnikiem jest skłanianie je do refleksji, do zrozumienia sytuacji i do krytycznej oceny postępowania, bez wywoływania poczucia winy, lęku lub niepewności, które mogą dodatkowo zaburzyć równowagę emocjonalną dziecka (Nartowska 1976).

Bodźcami wybitnie negatywnymi dla dzieci z ADHD są wszelkie trudne sytuacje, na przykład zadanie w niewielkim stopniu przerastające możliwości dziecka i wymagające wzmożonej mobilizacji. W sytuacjach trudnych działalność dziecka nadpobudliwego staje się zdezorganizowana, stan pobudzenia wzmaga się. Wymaga ono wtedy podparcia, a nawet pomocy w przezwyciężaniu trudności, aby zadanie zostało doprowadzone do końca przy zachowaniu względnej równowagi emocjonalnej. ęsto konieczne jest zastosowanie delikatnej lecz stałej perswazji. Aby dziecko ukończyło rozpoczęte zadanie, trzeba wyrabiać w nim przyzwyczajenie do przestrzegania zasad.

Nauczyciel spędza z uczniem wiele czasu – może go zachęcić do nauki lub zniechęcić do niej na zawsze. Czasami pierwszą myślą nauczyciela jest chęć pozbycia się nieznośnego dziecka z klasy lub chęć jak najszybszej zmiany zawodu (Wolańczyk, Kołakowski, Skotnicka 1999). Dziecko odtrącone zaczyna nienawidzić szkoły, wagaruje, płacze każdego ranka przed wyjściem z domu do szkoły.

Uczniowie z zespołem ADHD nie umieją regulować swojego tempa pracy. Najczęściej na początku pracują w pośpiechu, po czym szybko się męczą, wykonują pracę niedbale, by ją jak najszybciej skończyć lub odchodzą, nie kończąc jej wcale. Wynik ich pracy często bywa różny. Gdy dziecko rezygnuje z dokończenia zadania, należy go zachęcić, pomóc mu, mówić do niego powoli, spokojnym głosem wydawać krótkie i wyraźne polecenia, ale wszystkie w formie ciekawej propozycji.

Dzieci nadaktywne są bardzo chętne do pomocy, mają dużą potrzebę ruchu, więc trzeba je włączać do pracy w grupie, do pomocy nauczycielowi w organizowaniu zajęć i zabaw, powierzać im konkretne funkcje i zadania. Dzieci te, biorąc udział w organizowaniu zajęć, uczą się w ten sposób planowego, spokojnego działania.

U dzieci z ADHD wymusza się posłuszeństwo i hamowanie nadpobudliwych zachowań pod groźbą utraty akceptacji i miłości najbliższego otoczenia. Wynika stąd zdenerwowanie, niepokój, a nawet agresja. Zachowania agresywne są często reakcją na frustrację spowodowaną niezaspokojeniem podstawowych potrzeb psychicznych: akceptacji, szacunku, uznania, samorealizacji itp. Dzieje się tak nie tylko z powodu niewłaściwych, nadmiernie karcących reakcji na zachowanie dzieci ze strony najbliższego otoczenia, ale także z powodu braku sukcesów szkolnych.

Dzieci z ADHD cierpią nie tylko z powodu zaburzeń procesów uwagi czy nadruchliwości, ale również częściej niż inne dzieci mają kłopoty z powodu zaburzeń pamięci, zaburzeń językowych: dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii, niezgrabności ruchowej. Dysleksja i dysgrafia występujące u dziecka z zespołem ADHD są dla niego znacznie większym obciążeniem niż u innych dzieci.

Dziecko nadpobudliwe nie powinno dodatkowo cierpieć z powodu trudności szkolnych. Bez pomocy ze strony nauczycieli i rodziców nie zdoła wykorzystać swoich potencjalnych możliwości. Kiedy tylko zauważymy kłopoty dziecka w nauce, należy udać się do psychologa, pedagoga szkolnego, poradni psychologiczno-pedagogicznej. Odpowiednio wcześnie wdrożona pomoc, dostosowana do kłopotów dziecka jest niezbędna, by mogło ono odnosić sukcesy szkolne.

Karolina Irla – absolwentka Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie

Literatura:

Barkley R.A., ADHD. Podjąć wyzwanie, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2009.

Nartowska H., Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Księgarnia, 1976.

Opolska T., Potempska E., Dzieci nadpobudliwe. Program korekcji zachowań, CMPPP, Warszawa 1999.

Serfontein G., Twoje nadpobudliwe dziecko. Poradnik dla rodziców, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2003.

Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Wydaw. Biforium, Lublin 1999.