Specyfika Polaków jako narodu

Cywilizacja 37/2011 Cywilizacja 37/2011

Każdy naród zdaje się posiadać swoją specyfikę. Zdaniem amerykańskiego socjologa, M. Lernera, Anglików wyróżnia to, że wszystko uznają za dozwolone, poza tym, co jest zabronione, Niemców – to, iż wszystko traktują jako zabronione, z wyjątkiem tego, co jest dozwolone, Francuzów – to, że wszystko uważają za dozwolone, nawet to, co jest zabronione, natomiast Rosjan – to, iż wszystko jest dla nich zabronione, nawet to, co jest dozwolone. Czy jest wobec tego coś, co wyróżnia także Polaków? Jakie cechy posiada polski charakter narodowy? Jakim narodem są Polacy?

 

Powyższe pytania nie pozostają bez odpowiedzi. Nawiązują do nich zarówno prace naukowe, jak i teksty publicystyczne[1]. Stanowią one również inspirację dla niniejszych rozważań, których celem jest próba określenia tożsamości narodowej współczesnych Polaków. Podjęte zadanie zostanie zrealizowane w trzech etapach, z których pierwszy będzie poświęcony poszukiwaniom ogólnych wyznaczników polskiego charakteru narodowego, drugi – refleksji nad kryzysem tożsamości narodowej Polaków po 1989 r., natomiast trzeci – prezentacji możliwych sposobów identyfikacji narodu polskiego w dobie współczesnej.

Polski charakter narodowy

E. Lewandowski w swojej książce pt. Pejzaż etniczny Europy przedstawia szerokie spektrum zarówno intuicyjnych opinii, jak i naukowych twierdzeń na temat polskiego charakteru narodowego[2]. Wśród zamieszczonych tam wypowiedzi na szczególną uwagę zasługuje prezentacja artykułu pt. Charakter narodowy Polaków, który ukazał się z inicjatywy Armii Krajowej pod koniec maja 1942 r. A. Kamiński, prawdopodobny autor tego tekstu, skupił się w nim na ogólnych cechach narodu polskiego, a następnie przedstawił jego zalety i wady. Do cech typowo polskich zaliczył: umiłowanie wolności i niezależność ducha, wielkoduszność, dobroć, poczucie humanitarne, męstwo, bohaterstwo, swoiście pojęty honor, umiejętność całkowitego oddania się sprawie publicznej, oraz wiarę w wyższość sił duchowych. Jako zalety wymienił m.in.: odrzucenie obcego jarzma, tolerancję rasową, narodową i religijną (przyznawanie azylu prześladowanym cudzoziemcom), brak żołdaków wśród żołnierzy, odnoszenie zwycięstw dzięki odwadze, a nie technice i przewadze liczebnej, podporządkowanie się sprawie, a nie władzy, przywiązywanie wagi do imponderabiliów, stosowanie zasady dum spiro, spero (póki żyję, póty mam nadzieję). Do typowych wad zakwalifikował: systematyczny bunt przeciw władzy i warcholstwo, wieczny lęk przed władzą absolutną, ciągłe rozłamy i secesje polityczne, niestałość charakteru i „mięczakowatość”, nadmierne zaufanie obcym i uleganie ich wpływom, nieumiejętność wykorzystania zwycięstw, brak wytrwałości i bohaterstwa na co dzień, lekceważący stosunek do „mrówczej pracy” i „szarego człowieka”, złą organizację działań, niedocenianie fachowców i zjawisk ekonomicznych, swoisty snobizm narażania i poświęcania się, patriotyczne „bicie piany”, powierzchowność i blagę, przesadne zawierzenie Opatrzności, bierną postawę „jakoś to będzie”, a także wiarę w proroctwa i wróżby[3].

Obok mniej lub bardziej trafnych opinii w książce Lewandowskiego można znaleźć również naukowe opracowania polskiego charakteru narodowego. Np. według badań przeprowadzonych przez E. Brzezickiego około 25% Polaków to skirtotymicy[4], a dalsze 30% posiada pewne cechy skirtotymne. Skirtotymia jest zatem „prawie” narodową cechą polską. Typowy skirtotymik posiada trzy podstawowe znamiona. Po pierwsze, charakteryzuje go tzw. słomiany ogień uczuć, który wybucha gwałtownie, ale jest zmienny, wielokierunkowy i krótkotrwały. Po drugie, przejawia on upodobanie do życia z gestem i fantazją, czemu towarzyszą próżność, lekkomyślność, indywidualizm prowadzący do samowoli, brawura i odwaga (zwłaszcza przy widzach). Po trzecie, w trudnych sytuacjach wyróżnia go altruistyczna zwartość, wytrwałość i cierpliwość, natomiast w okresach powodzenia – egotyczna beztroska, miękkość, przesadna tkliwość i lekkomyślność. Skirtotymicy to ludzie, którzy mają dużo dobrych chęci i zamiarów, jednak często bujają w obłokach, myślą kategoriami arealnymi i wpadają na fantastyczne pomysły, przy tym są też niewytrwali, a przez to nieskuteczni. Najlepiej sprawdzają się w sytuacjach, w których potrzebna jest szybka orientacja, bogata wyobraźnia i improwizacja[5].

Z kolei, A. Kępiński wyróżnił wśród Polaków dwa przeważające typy osobowości: histeryczny i psychasteniczny. Pierwszy jest wytworem tradycji szlacheckiej, a drugi pochodzi z kultury chłopskiej. Charakteryzując polskie społeczeństwo, pisał: „Polski typ histeryczny odpowiada najsilniej temu, co przed laty Brzezicki opisał jako typ skirtotymny (od gr. skirtao – tańczę); jest to typ w zasadzie szlachecki – polskie zastaw się, a postaw się – polonez, Somosierra, szarża ułanów na czołgi, polskie sejmikowanie, polskie liberum veto i tzw. polnische Wirtschaft, przedziwna mieszanka cnót i wad. Polski psychastenik – to jakby typ polskiego kmiecia, cichy, spokojny, pracowity, nie wadzący nikomu, czasem tylko swój steniczny kolec ukazujący; wówczas poczciwy polski kmieć przeraża obrazem Jakuba Szeli; jest uparty i twardy w ciężkich warunkach życia. Ten dziwny rozkład naszego społeczeństwa na ludzi, którzy gadają, i na tych, którzy pracują, utrzymuje się przez wieki mimo zmian warunków życia, zmian ekonomicznych, ustrojowych itp. Byłby to przykład trwałości struktur społecznych; mimo że czasy bardzo się zmieniły, model szlachecki i kmiecy społeczeństwa się utrzymują. Może model ten zapewnia pewnego rodzaju równowagę społeczną: jedni pracują, a drudzy błyszczą i gadają”[6].


[1] Zob. np. E. Lewandowski, Charakter narodowy Polaków i innych, wyd. 2 rozsz., Warszawa 2008; Oblicza polskości, pod red. A. Kłoskowskiej, Warszawa 1990; J. Żakowski, Polak, czyli kto?, „Polityka” (2004) nr 25, s. 3–10.
[2] Zob. E. Lewandowski, Pejzaż etniczny Europy, Warszawa 2004.
[3] Zob. tamże, s. 333.
[4] Nazwa pochodzi od gr. skirtao – skaczę, tańczę i thymos – duch, temperament.
[5] Zob. tamże, s. 334–335.
[6] Tamże, s. 335–336.

«« | « | 1 | 2 | 3 | 4 | » | »»

TAGI| NARÓD, POLSKA

aktualna ocena |   |
głosujących |   |
Pobieranie.. Ocena | bardzo słabe | słabe | średnie | dobre | super |

Pobieranie... Pobieranie...