Nadzieja w duszpasterstwie rolników

Tuż po wojnie komuniści w Polsce zapowiadali utrzymanie prywatnych gospodarstw rolnych, po cichu jednak dążąc do ich likwidacji. Już w drugiej połowie lat 40. zaczęto eliminować działaczy chłopskich: mordując ich bądź izolując w więzieniach. Na początku lat 50. kampania przeciwko polskiemu chłopstwu i polskiej wsi stała się całkiem otwarta – agresywna. Rozpoczęła się tzw. pegeeryzacja gospodarstw rolnych, czyli ich upaństwowienie. W praktyce oznaczało to pozbawianie chłopów ich własności. PZPR-owska władza rozpoczęła też walkę przeciwko silnie zakorzenionym wartościom chrześcijańskim. Wyśmiewano religię katolicką. Wytaczano procesy zarówno księżom, jak i zakonnikom oraz siostrom posługującym w licznych szpitalach i zgromadzeniach charytatywnych. Występujących zaś w obronie swoich duszpasterzy chłopów osadzano w więzieniach lub obozach. Oskarżano ich o to samo, co księży – o współpracę z obcym państwem, czyli Watykanem. Po rok 1956 chłopi zapełniali więzienia i obozy pracy również dlatego, że sprzeciwiali się PZPR-owskiej „polityce rolnej”, niepopieranej również przez Kościół. Symbolicznymi postaciami w walce o tożsamość polskiej wsi stali się więc zarówno pomordowani lub prześladowani przez komunistów działacze PSL, jak i kapłani. Zarówno ks. Czesław Sadłowski ze Zbroszy Dużej na Mazowszu, jak i przemyski arcybiskup Ignacy Tokarczuk.

O chłopską niezależność

Sierpniowe strajki w miastach zainspirowały też otwarte wystąpienia przeciwko komunizmowi na wsiach. Ich efektem było powstanie niezależnych związków zawodowych na wsi, z ich największą reprezentacją, jaką był NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych. I tak od 1980 r. chłopi rozpoczęli aktywną pracę nad odzyskiwaniem swojej tożsamości, nad zrzucaniem lęku i budowaniem odwagi. Kiedy więc reprezentująca sowieckie interesy PZPR wprowadziła stan wojenny przeciwko polskiemu narodowi, chłopi nie cofnęli się, mimo różnorodnych represji skierowanych przeciwko nim. Jak dalece nieskuteczne okazały się one wobec polskich chłopów, pokazała niezwykle sprawna współpraca działaczy podziemia wywodzących się z miasta z tymi, którzy pochodzili ze wsi. Zarówno jeśli chodzi o codzienne współdziałanie w zakresie redakcyjno-kolportażowym, jak też okazjonalne, np. podczas organizowania wakacyjnego wypoczynku dla działaczy podziemia i ich rodzin w wiejskich gospodarstwach.

Swoistym pokazem siły i niezłomności polskiej wsi stała się w 1982 r. wrześniowa pielgrzymka ponad 300 tys. rolników na Jasną Górę. Mocne też były słowa homilii skierowane do nich przez abp. Ignacego Tokarczuka: „Kiedy brak jest prawdy, kiedy buduje się na kłamstwie, na ćwierć- czy na półprawdach, wtedy wszystko skazane jest na ruinę (...). Bo buduje się na trzęsawisku – mówił Ksiądz Arcybiskup (...). – Wiemy z ubiegłego okresu, jak wielką szkodę całemu narodowi, każdemu z nas wyrządziła propaganda ateizmu. Ateizm to odrzucenie Boga i prawdy. Jeśli się odrzuca Boga, to jednocześnie odrzuca się prawdę, sprawiedliwość, wolność, godność człowieka (...). Bo gdy się odrzuca Boga (...), zatraca się poczucie realizmu. Droga prowadzi do chaosu, do zniszczenia, do nienawiści, do kłamstwa, do fałszu. (...) I choćby nie wiem co deklamowano, o rozmaitych humanizmach, zawsze człowiek będzie zdeptany, poniżony, bo jego wielkość związana jest z Bogiem”.

Mówiąc dalej o roli człowieka i jego relacjach z Bogiem, abp Tokarczuk stawiał zadania przed Polakami, jakie powinny być realizowane, by wprowadzony stan wojenny nie załamał i nie zdemoralizował Polaków. Jak mocno podkreślał, przeciwnikowi zależało na tym: „Abyśmy stali się bierni, opieszali, upadli na duchu i pozbawieni nadziei (...). Natomiast człowiek, który ma nadzieję, nie ugnie się, chociaż nieraz przeżywa momenty trudne (...).

I, najmilsi, na czym tę nadzieję opieramy? Ona opiera się na najgłębszych fundamentach naszej wiary i na najgłębszych wartościach naszego narodu. Otóż ta nadzieja mówi nam, że te ideały nasze, do których dążymy i o które walczymy w sposób godny człowieka, pokojowo i rozważnie, są niezniszczalne. One nie zbankrutują” – przekonywał rolników abp Tokarczuk.

Legalnie i nielegalnie

Jeszcze tego samego popołudnia, 5 września 1982 r., abp Tokarczuk w asyście kilkunastu księży spotkał się z przedstawicielami ruchu chłopskiego, w tym „Solidarności”. Wśród nich byli m.in.: prof. Andrzej Stelmachowski, Leszek Mirkowicz, Józef Broniszewski, Janusz Byliński, Michał Grabianka, Andrzej Łuszczewski. Ze strony duchowieństwa byli zaś m.in. bp Władysław Miziołek i ks. Bogusław Bijak. Podczas dyskusji stwierdzono, że niezbędne będzie powołanie jakiejś formy duszpasterstwa dla wsi. Kilka miesięcy później, z początkiem grudnia 1982 r., Konferencja Episkopatu Polski powołała Komisję Duszpasterstwa Rolników, działającą do 1996 r., powierzając przewodniczenie jej biskupowi kieleckiemu Janowi Gurdzie. To pod kierownictwem tego byłego oficera Armii Krajowej powstał zarówno statut duszpasterstwa, jak i pierwsze założenia programowe. Kryterium podstawowym duszpasterstwa miała być ewangelizacja i edukacja w duchu patriotycznym i narodowym. Zaś rocznym podsumowaniem chłopskiej działalności patriotycznej i kapłańskiej pracy rekolekcje oraz pielgrzymka na Jasną Górę.

Praca rozpoczęta przez tysiące kapłanów w czasie stanu wojennego (1982-83) przyniosła niezwykłą organizację chłopów na wsiach. Dynamicznie rozwijała się edukacja prowadzona na plebaniach przez naukowców przyjeżdżających z miasta. Prowadzone przez nich wykłady dotyczyły zarówno najnowszej historii Polski, jak też Kościoła, zagadnień gospodarki krajowej i nowoczesnych metod gospodarowania na wsi. Ogromne znaczenie miały także występy znanych artystów polskich na wiejskich plebaniach. Czy to z poezją, czy też z kabaretem. I mimo iż były one wielokrotnie rozbijane przez milicję lub Służbę Bezpieczeństwa, przynosiły wymierne korzyści dla obu środowisk. Taka postawa księży i chłopów stopniowo doprowadzała do poznawania się i integrowania środowisk chłopskich, robotniczych oraz inteligenckich. Energicznie również rozwijał się ruch wydawniczy i kolportażowy. Powołana została gazeta duszpasterstwa „Nasz Gościniec”. Wielu działaczy NSZZ RI „Solidarność” swą aktywność ulokowało właśnie w duszpasterstwach. Bywało, że w niektórych regionach działacze NSZZ RI „S” stanowili trzon duszpasterstwa. Do historii już należą dziś rekolekcje dla działaczy Duszpasterstwa Rolników organizowane w podwarszawskiej Magdalence, warszawskim Wilanowie, Czarnej, Chełmży, Krasiczynie, Rokitnie czy Szewnej. Wielkim wsparciem dla duszpasterstwa był również Jan Paweł II i jego homilie. Jego dopytywanie się o ich problemy podczas audiencji w Watykanie.