Psychologia zamiast etyki? Rzecz o podstawach teorii wychowania

W 1967 r. ruszył w Stanach program treningu dla nauczycieli mający wdrożyć ich w przyjmowanie „postawy nieosądzającej” i wprowadzanie nowego typu nauczania – „nauczania ułatwiającego”, które musi zastąpić nauczanie tradycyjne^[11]. W ramach treningu nauczyciele byli instruowani jak wycofać się na pozycję „facylitatora” oferującego uczniowi „refleksyjne słuchanie” i „nieosądzającą akceptację” zamiast instruktażu i krytycznego oceniania.

Program nastawiania nauczycieli na zmianę podejścia do procesu wychowania szybko przekroczył granice Stanów Zjednoczonych, zyskał wielką popularność w Europie zachodniej, dotarł już i do nas.

Postulowane zmiany w pedagogice wprowadzane są przede wszystkim w obszarze edukacji szkolnej, co przejawia się np. w eliminowaniu relacji między nauczycielem a uczniem opartych na uznaniu jakiejś nierówności między nimi na rzecz wprowadzenia „autentycznego partnerstwa i dialogu”, w eliminowaniu ocen, a także w ogóle w zalecaniu, by nie przykładać nadmiernej wagi do kategorii nauczania, bo wszystko, czego można się nauczyć, ma niewielkie znaczenie dla życia, chyba, że zostało odkryte i przyswojone samodzielnie. Nic dziwnego, że pedagogika niedyrektywna przybiera na tym obszarze postać ruchu zwanego „edukowaniem inaczej”^[12]

Pedagogika staje się więc powoli psychologią terapeutyczną, nie tylko nie mającą nic wspólnego z etyką, ale wręcz „antyetyczną”. Nie dość, że zaniedbuje się możliwość moralnego wychowania dziecka, ale w ogóle odrzuca istnienie norm moralnych, powszechnie obowiązywalnych, uznając za jedyną normę realizację swych wewnętrznych pragnień (współbrzmi z nią dobrze słynne rodzime „róbta co chceta”). Psychologia skoncentrowana jedynie na analizie wewnętrznych impulsów została uznana za substytut etyki i podstawę do wyprowadzania wszelkich wychowawczych wniosków. Dlatego pedagogika unika mówienia o tym, co dobre, co złe, gdyż to przekracza zdecydowanie jej możliwości. W nowej relacji pedagogicznej terapeuta, a do tego w efekcie sprowadza się oddziaływanie każdego wychowawcy, nie ocenia – zwłaszcza pod kątem moralnym – swego „klienta” i nie krytykuje jego postępowania. Nie jest w stanie udzielić pouczenia: „Tak nie można postępować”, nie może przecież odwołać się do zewnętrznych norm, a tym bardziej oprzeć się na Bogu – moralnym Absolucie. Może tylko udzielić rady: „Wsłuchaj się w swoje wewnętrzne impulsy i postępuj zgodnie z nimi, sam musisz zdecydować, co jest dobre, co złe”^[13].

Za pośrednictwem pedagogiki naszą kulturę opanował radykalny nurt sprowadzający moralność do obszaru uczuć, głoszący subiektywizm (wszelkie przesłania moralne, którymi kieruje się człowiek w swym życiu muszą pochodzić z jego wnętrza), relatywizm (nie istnieje żadne obiektywne dobro ani zło) oraz antyautorytaryzm (wychowawca nie może niczego narzucać ani wymagać).

Jest to niezwykle skuteczna droga, by zniszczyć naszą cywilizację. Nie bez racji mówiło się o Maslowie i Rogersie, że to dwa największe nazwiska w psychologii, które zmieniły świat. Dzięki psychologii humanistycznej na naszych oczach dokonuje się moralny przewrót blokujący rozwój „dawnej” kultury (trzeba odrzucić wszystkie „uwarunkowania”, a więc wszelki przekaz międzypokoleniowy, czy to dotyczący wiedzy, czy kultury, tradycji), a wprowadzający do niej zupełnie nowe, całkowicie subiektywne „wartości”.

Zwróćmy jeszcze uwagę, że Maslow, który przyjął dla psychologii humanistycznej termin „trzecia siła”, szybko doszedł do wniosku, że na kulturowym horyzoncie pojawia się coś, co określił jako „siłę czwartą”. Jest to najszersze pole psychologii, które „...zajmuje się badaniem najwyższego potencjału ludzkiego oraz rozpoznaniem, zrozumieniem i realizacją jednoczących, duchowych i transcendentnych stanów świadomości"^[14]. Nurt ten znany jest pod nazwą psychologii transpersonalnej, będącej inną, bardziej „spsychologizowaną” nazwą „New Age”. To psychologia, która chce zastąpić nie tylko etykę, ale też otwarcie chce wchłonąć religię, uznając, że orientacja humanistyczna w obliczu przeprowadzonych cywilizacyjnych przemian jest już za wąska.

Aleksandra Gondek - ilozof, współpracownik Fundacji Servire Veritati.