Patriotyzm nie jest polskim dziwactwem

JOLANTA LENARD: – Jaka była reakcja Panów Profesorów, gdy otrzymaliście od prezesa Sosnowskiego propozycję wzięcia udziału w przedsięwzięciu wydawniczym o nazwie „Wielka Księga Patriotów Polskich”?

PROF. ANDRZEJ NOWAK: – Pierwszą myślą było, że to kolejny pomysł Leszka wynikający z jego błyskawicznej reakcji na to, czego oczekują ludzie. Drugą – była pewna obawa, czy to się uda. Tytuł brzmiał niesłychanie zobowiązująco, a materiał, jaki chciałoby się „zgarnąć” do książki, wydawał się za obszerny w stosunku do objętości, jaką przeciętny czytelnik może zaakceptować. To jest zresztą stały dylemat przy takich opracowaniach. Główną myślą było jednak, że to ważne przedsięwzięcie, że trzeba to zrobić, że taka książka ma do odegrania potencjalnie ogromną rolę edukacyjną, zarówno w zakresie wiedzy historycznej, jak i kształtowania postaw obywatelskich.

PROF. KRZYSZTOF OŻÓG: – Sam pomysł spodobał mi się, ponieważ współczesne pokolenie Polaków potrzebuje tego typu dzieła, ukazującego osoby w dziejach Polski bardzo ważne, czasem niesłusznie zapomniane bądź pomijane w publikacjach i podręcznikach szkolnych, postaci wspaniałe, stanowiące o wielkim bogactwie polskiej historii, polskiego dziedzictwa, polskiej kultury. Szczęśliwie uznaliśmy, że patriotyzm będziemy rozumieć szeroko, że pokażemy nie tylko ludzi miecza i broni, ale również ludzi pióra, Kościoła, świętych, tych, którzy całe życie zmagali się z zaborcą i strukturami zła, które on narzucał, ludzi, którzy budowali Królestwo Polskie, a potem Rzeczpospolitą Obojga Narodów, przyczyniali się do jej potęgi, do powstania jej wyjątkowego społeczeństwa i ustroju. Zamierzyłeś sobie, Leszku, że najpierw porozmawiasz z czytelnikami o postaciach, jakie w takiej księdze, ich zdaniem, powinny się znaleźć; dla mnie to było frapujące, co czytelnicy zaproponują, czego oczekują i jak to wpłynie na kształt książki. Chcieliśmy dobrać grupę możliwie najbardziej reprezentatywną dla pierwszej „Wielkiej Księgi Patriotów Polskich”...

LESZEK SOSNOWSKI: – Tak, to pierwsza „Wielka Księga Patriotów Polskich”. Już teraz widać, że konieczna jest kontynuacja. Rezygnując z wielu nazwisk ze względu na ramy objętościowe książki – a i tak „Wielka Księga” ma ponad sto stron więcej niż zakładałem – odczuwaliśmy pewien żal i niedosyt. Ale już więcej się nie dało; jeden egzemplarz waży prawie 3 kg... Skracać biogramów ponad miarę też nie chcieliśmy. Nie chodziło przecież o to, żeby postaci było bez liku, nie chcieliśmy tworzyć o nich suchych notek biograficznych, lecz snuć opowieści w sposób bardziej literacki. To była ciężka, półtoraroczna praca, olbrzymi wysiłek wielu ludzi. Dzięki Bogu ten wysiłek nie poszedł na marne. „Wielka Księga” czytana jest jak dobra powieść, choć zawiera tysiące historycznych faktów. Wywiera wielkie wrażenie. Jako ciekawostkę mogę podać, że rozmawiałem dziś rano z kapelanem Cracovii ks. Henrykiem Surmą, który powiedział mi, że w przerwach meczów piłkarskich na stadionie Pasów zamierza czytać fragmenty „Wielkiej Księgi Patriotów Polskich” – to będzie sposób na wzmacnianie patriotyzmu oraz motywacji zawodników i kibiców.

– Być może niektórzy czytelnicy mogą mylnie sądzić, że „Wielka Księga Patriotów Polskich” to w pewnym sensie księga ludzi bez skazy. Gdy jednak będą poznawać sylwetki królów, którzy byli np. lubieżni, nie zawsze zachowywali się moralnie, to mogą się dziwić, że taki ktoś znalazł się w tym dziele, albo mogą podejrzewać, że napisano nieprawdę, przypisując mu również niecne czyny. Rozumiem, że nie chodziło tu o ukrywanie czegoś lub „ulepszanie” życiorysów. Bycie patriotą to działalność na różnych niwach, rodzi różne konsekwencje i choć wśród wielkich patriotów są i święci, i błogosławieni, to przecież nie świętość jest tu wyznacznikiem.

PROF. ANDRZEJ NOWAK: – Klasycznym przykładem jest tu Kazimierz Wielki, którego trudno byłoby nazwać wzorem cnót chrześcijańskich, a z drugiej strony trudno o króla bardziej zasłużonego dla Polski.

PROF. KRZYSZTOF OŻÓG: – Tu jest różnica między Bolesławem Szczodrym, który jednak nie podjął publicznej pokuty po zamordowaniu

św. Stanisława, a Bolesławem Krzywoustym czy później Kazimierzem Wielkim, który też był człowiekiem porywczym i wydał rozkaz zamordowania wikariusza wawelskiego Baryczki. Monarcha ten przyjął jednak później na siebie solidną pokutę. „Wielka Księga Patriotów Polskich” nie jest dziełem hagiograficznym, które ma uświęcać postaci, lecz ma pokazać, jak życie i dzieło zasłużonych Polaków wpisywały się w dobro państwa, społeczeństwa, w jego fundamenty religijne, w kulturę itd. Inaczej nie mogłoby powstać dzieło rzetelnie historyczne.

PROF. ANDRZEJ NOWAK: – Czytelnik ma z „Księgi” wysnuć wniosek, że każdy może zostać patriotą, choć każdy może wybrać inaczej. Pokazujemy, jak ludzie zmagali się ze swoimi losami i mimo słabości potrafili przeskoczyć wysoko ustawioną poprzeczkę obowiązku, że użyję tej powszechnej metafory.

Nie chodzi tylko o patriotyzm militarny, choć ten ma swoje zasadnicze miejsce, bo żeby Polska trwała, trzeba ją było najpierw fizycznie obronić wobec militarnych wyzwań. Ale nie można tylko jej bronić, trzeba budować, mądrze urządzać, rozsławiać w świecie, np. poprzez wyczyny sportowców. Sportowiec też może być znakomitym patriotą.

PROF. KRZYSZTOF OŻÓG: – Sylwetki sportowców w „Wielkiej Księdze Patriotów Polskich” także się znajdują. Dodajmy, że w naszej koncepcji nie było przewidziane, aby zamieszczać biogramy osób żyjących.

LESZEK SOSNOWSKI: – Różnorodność postaci oraz bogactwo postaw i zachowań – to wszystko dowodzi, że patriotyzm jest atrakcyjny. To niezwykle istotne, bowiem teraz lansuje się jako wzorce, a nawet autorytety, celebrytów, ludzi często wypranych z jakichkolwiek wartości, na których wpływy narażeni są szczególnie młodzi. Wydaje mi się więc, że powstał – jak słusznie napisano w „Niedzieli” – oręż dla patriotów.

– Dlaczego postanowiliście, Panowie, podzielić „Wielką Księgę” na trzy części, odpowiadające trzem czasom historycznym, a nie umieściliście po prostu wszystkich nazwisk w jednym porządku alfabetycznym?

PROF. ANDRZEJ NOWAK: – Wewnątrz tych trzech rozdziałów biogramy ułożone są alfabetycznie, a na końcu jest indeks wszystkich postaci. Każdy podział może budzić dyskusje, ale jakiś porządek chronologiczny musi istnieć, bo ułatwia odnajdywanie się w tym wspaniałym lesie drzew polskiego patriotyzmu. W obrębie poszczególnych epok łatwiej porównywać różne postawy; inne były formy wyrażania patriotyzmu np. w X wieku, inne w XX. Ale wszystkie są inspirujące.