Dzieci z rodzin rozwiedzionych

Przedstawiona powyżej charakterystyka dzieci zmagających się z rozwodem rodziców dowodzi, że rozpad rodziny stwarza trudną sytuację natury psychologicznej dla jej członków, wywołując szereg reperkusji, zwłaszcza w życiu małoletnich dzieci. Skutki tej sytuacji można złagodzić poprzez niesienie dzieciom odpowiedniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej (Poraj, Rostowski 2003: 6). Działania te powinny być podejmowane nie tylko w środowisku rodzinnym, ale również w szkole, jako instytucji wspomagającej funkcję wychowawczą rodziny. Do obowiązków tej placówki oświatowej, nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych oraz specjalistów (np. pedagogów, psychologów, logopedów) należy organizowanie i świadczenie pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, ich rodzicom oraz nauczycielom (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, § 1). Pomoc ta powinna polegać na „rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych jego możliwości psychofizycznych, wynikających z różnych sytuacji”, w tym również z sytuacji kryzysowej lub traumatycznej (Rozporządzenie…., § 3.1), czyli sytuacji trudnej do zniesienia, zagrażającej życiu, zdrowiu lub równowadze psychicznej jednostki i utrudniającej powrót do normalnego funkcjonowania (Muszyński 2008: 99). Pomoc w tym przypadku powinna polegać na podjęciu w stosunku do dzieci takich działań, które prowadzą do przywrócenia stanu naruszonej równowagi życiowej, zdrowotnej lub psychicznej, czyli przezwyciężenia kryzysu, jakiego doświadcza dana osoba (Muszyński 2008: 99). Zapotrzebowanie na tego rodzaju pomoc w przypadku dzieci z rodzin rozwiedzionych ma miejsce najczęściej w pierwszej fazie radzenia sobie z rozpadem małżeństwa najbliższych, czyli w momencie, gdy dziecko dowiaduje się o odejściu matki lub ojca. W tym czasie należy pomóc dziecku w zrozumieniu istoty rozwodu.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (§ 3.1) działania pomocowe przysługują również uczniom odnoszącym niepowodzenia edukacyjne, uczniom wychowujących się w rodzinach, w których dochodzi do zaniedbań środowiskowych np. na skutek pogorszonej sytuacji materialnej, a także uczniom z trudnościami adaptacyjnymi związanymi np. ze zmianą środowiska edukacyjnego. Dzieci w obliczu rozwodu swoich najbliższych przejawiają również tego rodzaju problemy. Pomoc w ich przypadku powinna przyjąć formę pomocy restytucyjnej – długodystansowej, planowej i systematycznej, polegającej na „wyprowadzaniu z trudnego położenia życiowego: ze stanu zagubienia i bezradności i doprowadzeniu do pełnej zdolności kierowania własnym życiem, realizacji założonych celów lub zadań i radzenie sobie z przeciwnościami” (Muszyński 2008: 99). Pomoc ta powinna być świadczona w formie zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych (w przypadku słabszych wyników w nauce), socjoterapeutycznych, (w momencie występowania zaburzeń w zachowaniu np. agresji) oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym: warsztatów integracyjnych, porad i konsultacji (Rozporządzenie…, § 7.1). Tego rodzaju działania pomocowe powinny być realizowane także na lekcjach wychowawczych. W ich trakcie nauczyciele powinni podejmować tematy związane z różnorodnymi sytuacjami rodzinnymi, nie tylko tymi odnoszącymi się do rodzin pełnych, ale analizować np. kwestie dotyczące samotnego rodzicielstwa (Hammer, Turner, za: Dembo 1997: 404). Jeśli to możliwe, uczniowie wychowujący się bez ojców powinni być umieszczani w klasach, w których uczy mężczyzna (tamże). W radzeniu sobie z rozwodem rodziców może pomóc również bogata oferta zajęć pozalekcyjnych realizowanych w szkole. Udział w ciekawych przedsięwzięciach pozwoli dziecku choć na chwilę zapomnieć o stresującej sytuacji w domu rodzinnym (Farnicka 2000: 21).

Wszelkie działania pomocowe podejmowane wobec dzieci powinna poprzedzić wstępna identyfikacja ich problemu (Muszyńska 2001: 328). Trafne zdiagnozowanie trudności czy kryzysu zwiększy prawdopodobieństwo udzielenia skutecznej pomocy, dostosowanej do potrzeb dziecka. Istotne jest, aby w trakcie udzielania dzieciom pomocy kompensacyjnej i restytucyjnej nauczyciele, wychowawcy oraz specjaliści przestrzegali następujących zasad postępowania wobec osoby potrzebującej pomocy w rozwiązywaniu problemu:

• zasady poufności,
• zasady poszanowania autonomii ucznia wymagającego pomocy,
• zasady włączania ucznia do współpracy w procesie rozwiązywania problemu,
• zasady okazywania zainteresowania  trudnością ucznia i chęci udzielenia mu pomocy,
• zasady dążenia do pełnego zrozumienia problemu ucznia i okazywania tego zrozumienia,
• zasady unikania krytyki, ocen i moralizowania,
• zasady unikania przedwczesnych interpretacji,
• zasady unikania nadmiernego pocieszania (Muszyńska 2001: 342).

W procesie pomagania szczególnego znaczenia nabiera trzecia zasada. D. Johnson (za: Muszyńska 2001: 338) stwierdza, że nawet przy dużej znajomości specyfiki trudności doświadczanych przez jednostkę  nie da się za nią rozwiązać problemu. To pomocobiorca musi ostatecznie zdecydować, jak należy mu pomóc, dokonując wglądu w swoją sytuację i w siebie samego. Współudział uczniów w rozwiązywaniu problemu jest istotny z kilku powodów. Po pierwsze, wyzwala aktywność uczniów. Po drugie, podnosi ich poczucie własnej wartości, przekonuje o ich możliwościach i umiejętnościach. Po trzecie, osoba zmagająca się z trudnościami zyskuje pewność, że przyjęty do realizacji sposób rozwiązania problemu jest z zgodny z jej interesem, z systemem jej wartości (tamże).