Dzieci z rodzin rozwiedzionych

Ważnym elementem procesu udzielania pomocy dzieciom w szkole jest zapewnianie im poczucia wsparcia (Joede 2007: 17). W przypadku dzieci z rodzin rozwiedzionych szczególnego znaczenia nabiera wsparcie emocjonalne, polegające na „przekazywaniu w toku interakcji emocji podtrzymujących, uspokajających, odzwierciedlających troskę, pozytywne ustosunkowania do osoby wspieranej”. Dzięki takiej interakcji osoby w trudnym położeniu życiowym, a więc np. dzieci, których rodzice się rozstają, mogą uwolnić się od własnych napięć i negatywnych uczuć wyrażając swoje obawy, smutki. Prowadzi to nie tylko do większego poczucia własnej wartości, ale wpływa również pozytywnie na samopoczucie, wyzwala poczucie nadziei. Kluczowe znaczenie ma także wsparcie informacyjne, czyli „wymiana w toku interakcji takich informacji, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, położenia życiowego, problemu”. Nauczyciele powinni informować uczniów o tym, czym jest rozwód, dlaczego ludzie się na niego decydują czy jak przebiega sprawa rozwodowa w sądzie. Nauczyciele nie powinni zapomnieć również o wsparciu instrumentalnym, czyli „instruktażu polegającym na przekazywaniu informacji o konkretnych sposobach postępowania” np. jak dziecko powinno się zachować względem rodziców (Sęk, Cieślak 2004: 19-20).

Chcąc zwiększyć skuteczność świadczonej dzieciom pomocy, osoby odpowiedzialne za jej udzielanie powinny współpracować także z rodzicami uczniów. Badania wykazały, że rozwodzący się rodzice stosują nieprawidłowe postawy i metody wychowawcze, poświęcają swoim pociechom mało uwagi. Ponadto cechuje ich tzw. „syndrom rodzicielskiej alienacji”, polegający na wrogim nastawieniu do siebie byłych małżonków, wzajemnych oskarżeniach i pretensjach (Hart 2006: 47). Zjawiska te powodują, że dzieci wychowują się w atmosferze pełnej napięć i konfliktów,  co z pewnością dodatkowo utrudnia długoletni proces radzenia sobie z rozwodem rodziców i potęguje nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży (Cudak 2003: 30).

Pomoc rodzicom uczniów przybiera w szkole formę: porad, konsultacji, warsztatów i szkoleń (Rozporządzenie…, § 7.1). Działania pomocowe muszą polegać przede wszystkim na uświadamianiu im znaczenia ich obecności w życiu dziecka, zwłaszcza w tak stresującej sytuacji jaką jest rozwód najbliższych mu osób. Nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych, specjaliści powinni zachęcać rodziców do wspierania swoich dzieci, zapewniania ich o swojej miłości, okazywania im współczucia i zrozumienia, spędzania z nimi więcej czasu, panowania nad konfliktami z partnerem, negatywnie odbijającymi się na psychice dzieci, umożliwiania dzieciom kontaktów z rodzicem, który odszedł (Joede 2007: 103-104). Zadaniem kadry pedagogicznej powinno być również dostarczenie rodzicom informacji na temat miejsc, w których otrzymają profesjonalną pomoc np. specjalistycznych poradni wychowawczych i rodzinnych, pomagających rozwiązywać problemy i konflikty rodzinne, pokonywać trudności rozwojowe czy zaproponowanie mediacji rodzinnej (tamże: 116-121). Nauczyciele powinni utrzymywać kontakty z obojgiem rodziców, również z tym, któremu sąd nie przyznał prawa do sprawowania opieki nad dzieckiem (Hammer, Turner, za: Dembo 1997: 404). Wszystkie te wyżej opisane czynności zminimalizują niszczące skutki rozwodu i ułatwią dziecku powrót do normalnego życia.

Aneta Baranowska – pedagog, doktorantka Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu

Bibliografia:

Adamczak M., Krytyczne zdarzenia życiowe i radzenie sobie z nimi – wybrane zagadnienia, [w:] Waligórska B. (red), Elementy psychologii klinicznej, Poznań 1985.
Brett D., Bajki, które leczą, cz. 2, Gdańsk 2005.
Chojnacka W., Reakcje dzieci na rozwód rodziców, [w:] „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2003, nr 3.
Cudak H., Zaburzenia w zachowaniu dzieci z rodzin rozwiedzionych, [w:] Poraj G., Rostowski J. (red), Zagrożenia życia rodzinnego, Łódź 2003.
Dembo M.H., Stosowana psychologia wychowawcza, przeł. Z. Toeplitz, Warszawa 1997.
Farnicka M., Jak sobie poradzić z rozwodem rodziców, [w:] „Problemy Rodziny” 1999, nr 3.
Farnicka M., Sposoby radzenia sobie z rozwodem przez dzieci, [w:] „Wychowanie na co dzień” 2000, nr 3.
Hart A.D., Rozwód. Jak ratować dzieci, przeł. M. Ciszewska, Poznań 2006.
Jabłoński K., Rozwód? Jak go przeżyć, Warszawa 2008.
Joede W., Jak uchronić dziecko przed skutkami rozwodu rodziców. Poradnik dla rodziców, przeł. A. Kleszcz, Kraków 2007.
Kuśmierz W., Wpływ rodziny rozbitej na sytuację szkolną dzieci, [w:] „Życie Szkoły” 2000, nr 3.
Muszyńska E., Diagnoza i pomoc w rozwiązywaniu indywidualnych problemów uczniów, [w:]  Miluska J. (red.),  Psychologia rozwiązywania problemów szkoły,  Poznań 2001.
Muszyński H., Opieka w systemie pojęć, [w:] Pawłowska R., Jundziłł I. (red), Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – Teraźniejszość – Przyszłość, Gdańsk 2008.
Poraj G., Rostowski J. (red), Zagrożenia życia rodzinnego, Łódź 2003.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
Sęk H., Cieślak R. (red), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, Warszawa 2004.
http://www.csopoid.pl/statystyka_rozwodow.html [dostęp: 18.10.2013].