Być pielgrzymem

IV Światowe Dni Młodzieży odbywały się w Santiago de Compostela w roku 1989. Poprzednie zostały zorganizowane na poziomie diecezjalnym, bez spotkania z Ojcem Świętym. Tym razem, wokół Jana Pawła II w Santiago zgromadziło się ok. 400 tys. młodych ludzi z całego świata. Patrząc na statystyki wszystkich dni młodzieży, to była jedna z najniższych grup. Niemniej, warto i wręcz trzeba zauważyć tę liczbę w kontekście znaczenia pielgrzymowania do grobu św. Jakuba, kryzysu tego pielgrzymowania oraz jego renesansu.

Fenomen El Camino

W swoim orędziu na IV Światowe Dni Młodzieży Jan Paweł II przypomniał pokrótce fenomen tego niezwykłego miejsca na mapie duchowej i kulturowej Europy i świata. Według tradycji w 813 r. odkryto grób uznany za miejsce pochówku Jakuba Apostoła (Świętego Jakuba – Sant Iago, Santiago). Odkryciu grobu towarzyszyły znaki – gwiazdy wędrujące na nieboskłonie i wskazujące miejsce na polu. Stąd wzięła się nazwa: pole gwiazd (campus stellae) i nazwa całej miejscowości oznaczająca św. Jakuba z Pola Gwiazd. Odkrycie grobu apostoła dało początek słynnym pielgrzymkom z całej Europy. Jan Paweł II w swoim orędziu wskazał na dziejowe znaczenie owego pielgrzymowania: „Santiago de Compostela jest miejscem, które odegrało bardzo istotną rolę w dziejach chrześcijaństwa. Stąd rozchodzi się do wszystkich wymowne przesłanie duchowe. To miejsce „stało się w ciągu wieków punktem przyciągania dla Europy i dla całego chrześcijaństwa (…). Cała Europa odnalazła się wokół «pamiątki» świętego Jakuba, w tych samych wiekach, w których budowała się jako kontynent jednorodny i zjednoczony duchowo” (por. Akt europejski w Santiago de Compostela, 9 listopada 1982: Insegnamenti V/3, s. 1257–1258). Jan Paweł II w tych słowach sparafrazował poniekąd słowa Goethego, który twierdził, że Europa zrodziła się na szlaku do Santiago. Fenomen drogi do Santiago, która stała się drogą uprzywilejowaną na mapie Europy, drogą numer jeden, po prostu „tą drogą” (El Camino) obejmował zjawiska kulturowe, religijne i społeczne. Na tej drodze następowało spotkanie kultur, wzajemne poznawanie elementów kultury duchowej, ale i materialnej. Pielgrzymi zapoznawali się z pracą cechów, z zasadami handlu i kupiectwa, ze sposobami budowy domów i katedr, ze sposobami administracji. Zarazem i przede wszystkim wchodzili we wspólnoty Kościołów lokalnych, zapoznawali się z życiorysami świętych, a poprzez nich poznawali miejscową historię i tradycję, przekonywali się, że chrześcijaństwo jest ich ojczyzną, a Kościół – wspólnym domem. Do Santiago pielgrzymowali ludzie różnych stanów – królowie, święci i grzesznicy, rycerze i biedota, ci, którzy w ten sposób swoiście uczyli się Europy i Kościoła w tym uniwersytecie w drodze, i ci, którzy po prostu szli z ciężarem swojego życia, uskrzydleni nadzieją.

Kryzys pielgrzymowania El Camino rozpoczął się wraz z reformacją, tworzeniem się granic państwowych, wraz z wojnami religijnymi. Stopniowo doprowadził do swoistego uwiądu tej formy religijności.

Jest dziś sprawą bezdyskusyjną, że ponowne odkrycie El Camino i Santiago de Compostela jest zasługą właśnie Jana Pawła II. Renesans pielgrzymowania do tego miejsca wiąże się z jego pobytem w tym sanktuarium jakubowym w 1982 r. oraz z organizacją Światowych Dni Młodzieży w roku 1989. Dla porównania w 1970 r. szlakiem św. Jakuba do Santiago de Compostela pielgrzymowało 68 pielgrzymów, w 1980 – 209, w 1982 – 1868, w 1998 – 30.126, a w Roku Świętym 1993 – 99.436. W kolejnym Roku Świętym 1999 po bezdrożach szlaku św. Jakuba pielgrzymowało 154.603 osoby.

W czasie pobytu w 1982 r. Jan Paweł II wygłosił bardzo emfatyczną mowę, nazwaną Aktem Europejskim. Zacytował ją także w swoim orędziu do młodzieży. W owym Akcie papież mówił między innymi: „Dlatego ja, Jan Paweł II, syn polskiego narodu, który zawsze uważał się za naród europejski (...), biskup Rzymu i pasterz Kościoła powszechnego, z Santiago kieruję do ciebie, stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Bądź sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie. Tchnij życie w te autentyczne wartości, które sprawiały, że twoje dzieje były pełne chwały, a twoja obecność na innych kontynentach dobroczynna. Odbuduj swoją jedność duchową w klimacie pełnego szacunku dla innych religii i dla prawdziwych swobód. Oddaj cesarzowi to, co cesarskie, Bogu zaś to, co Boskie. Nie chełp się swoimi podbojami, pomna na ich możliwe negatywne konsekwencje. Nie zniechęcaj się z powodu zmniejszania się twojego znaczenia w świecie czy też z powodu kryzysów społecznych i kulturalnych, które cię dotykają. Możesz jeszcze być latarnią cywilizacji i bodźcem postępu dla świata. Inne kontynenty patrzą na ciebie i spodziewają się po tobie tej samej odpowiedzi, jaką św. Jakub dał Chrystusowi: «Mogę»” (Akt Europejski, 1982 r.).

Serce pielgrzymowania

Fenomen Santiago de Compostela został przez Jana Pawła II wydobyty z nieistnienia do pełnego blasku. Świadczą o tym statystyki, a także decyzje instytucjonalne. W 1987 r. Rada Europy zatwierdziła Drogę św. Jakuba jako pierwszy szlak kulturowy, równolegle rząd Hiszpanii powołał tzw. Radę Jakubową (Jacobean Council) do koordynowania i wspierania prac nad rewitalizacją dróg.

Postęp prac, połączony z troską o zachowanie wymiaru duchowego i kulturowego Camino de Santiago, sprawił, że w 1993 r. Droga św. Jakuba na terenie Hiszpanii wpisana została na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO, a w 1998 r. wpisano na listę UNESCO również francuskie szlaki św. Jakuba.

Jednak Jan Paweł II koncentrował się w swoim orędziu nie na tych spektakularnych formach dowartościowania pielgrzymowania drogą do św. Jakuba. Zwracał uwagę młodzieży na wewnętrzną zawartość pielgrzymki: „Dzisiaj praktyka pielgrzymowania znowu znacznie się ożywiła na całym świecie, szczególnie wśród młodzieży. Należycie do tych, którzy dziś najlepiej wyczuwają w pielgrzymowaniu «drogę» wewnętrznej odnowy, pogłębienia wiary, umocnienia zmysłu komunii i solidarności z braćmi oraz środek pomagający odkryć osobiste powołanie. Jestem pewien, że w tym roku wasz młodzieńczy entuzjazm przyczyni się do nowego, bogatego rozkwitu «Drogi świętego Jakuba»” (Orędzie na IV Światowy Dzień Młodzieży). To, co odsłania Jan Paweł II, zasługuje z kilku względów na zauważenie.