Ale robotników mało

Każdego roku w Watykanie publikowane są dane dotyczące wiernych Kościoła katolickiego. Bierze się pod uwagę liczbę chrztów, a także innych sakramentów udzielonych w ciągu ostatnich 12 miesięcy. O ile imponujący jest wzrost liczby ochrzczonych, a tendencja ta nie jest nowa, o tyle uwadze analityków nie może umknąć kwestia powołań do kapłaństwa. Po raz pierwszy odnotowano bowiem pod tym względem wyraźny spadek. Nie jest on wprawdzie katastrofalny, ale gdyby oznaczał trwały trend, jest się nad czym zastanawiać.

Europejskie obniżanie lotów

W porównaniu z 2014 r. na koniec 2015 r. zmniejszyła się o 136 liczba księży: jest ich obecnie 415656, w tym 281514 diecezjalnych i ponad 134 tys. zakonnych. Ich liczba wzrosła o 1133 w Afryce, o 1104 w Azji i o 47 w Ameryce, ale o prawie 6 proc. zmalała na naszym kontynencie i o 2 proc. w Oceanii. Powyższe dane pokazują po raz kolejny wyraźną niedoskonałość statystyki. Pomijając bowiem Oceanię, tak naprawdę możemy mówić o spadku powołań jedynie na kontynencie europejskim. W Afryce i Azji mamy natomiast do czynienia z imponującym wzrostem liczby kapłanów. Wyraźny spadek widoczny jest zatem głównie na Starym Kontynencie, dla którego od wielu lat sekularyzacja jest chlebem powszednim. Jeśli zaś mamy tu do czynienia z sekularyzacją, nie może dziwić spadek liczby kandydatów do święceń – dziwiłaby raczej sytuacja odwrotna.

Oprócz bezwzględnej liczby wyświęconych interesująco wygląda też siła ich oddziaływania. Średnio na świecie na 1 kapłana przypada obecnie 3091 ochrzczonych katolików, czyli prawie 200 więcej niż rok wcześniej, ale istnieją tu wielkie różnice między poszczególnymi kontynentami: o ile w Europie wskaźnik ten wynosi niespełna 1,6 tys., w Azji – ok. 2,2 tys., to w Ameryce (głównie Południowej) przekracza on 5 tys. wiernych. Mimo więc nie najgorszej oceny liczby powołań w niektórych miejscach świata widać w dalszym ciągu ogromne potrzeby misyjne, zważywszy na proporcję głosicieli słowa Bożego w stosunku do ich słuchaczy.

Im zatem większe potrzeby duszpasterskie, tym większa nadzieja w alternatywnych dla prezbiteratu formach służby ołtarzowi. I tak w Kościele pracuje obecnie 45255 diakonów stałych i w ostatnim pięcioleciu (2010-15) ich liczba wzrosła o 14,4 proc. (z 39564). W Ameryce i na naszym kontynencie pracuje prawie 98 proc. ogółu diakonów. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że niektóre państwa zsekularyzowanej Europy uciekają się do posługi świeckich, którzy z powodu braku powołań pełnią w parafiach funkcję asystentów pastoralnych. Mogą oni wystawiać Najświętszy Sakrament czy przewodniczyć nabożeństwom, oczywiście za zgodą, a nawet z mandatu miejscowego biskupa.

Życie konsekrowane i seminaryjne

W interesującym nas kontekście ciekawie wygląda także liczba braci zakonnych. W ciągu minionych 5 lat spadła ona z 54665 do 54229, głównie w Europie i Ameryce, podczas gdy w Afryce i Azji albo nieznacznie wzrosła, albo utrzymuje się na tym samym poziomie. Nadal jednak w tych dwóch pierwszych częściach świata mieszka najwięcej braci: odpowiednio 16004 i 15321, a więc ponad połowa mężczyzn konsekrowanych niemających święceń kapłańskich.

W tym samym czasie liczba sióstr zmniejszyła się jeszcze bardziej: z 721935 w 2010 r. do 670320 5 lat później. Najwięcej zakonnic przybyło w Afryce: ze 66 375 do 71 567, następnie w Azji Południowo-Wschodniej: ze 160 564 do 166 786. Tymczasem w Ameryce Południowej i Środkowej nastąpiło zmniejszenie się ich liczby z 122213 do 112051, czyli o 8,3 proc.; procentowo najwyższe wskaźniki spadku odnotowano w Ameryce Północnej – 17,9 proc. i w Europie – 13,4 proc.

Zmniejszyła się także liczba kandydatów do kapłaństwa: w 2015 r. było ich 116843, najwięcej w Azji – 34741, następnie w Ameryce – 33512 i w Afryce – 29007, podczas gdy w 2010 r. – 118251, a rok później – 120616; od następnego roku następuje stały spadek tej liczby. Wzrost odnotowały znów Afryka – o 7,7 proc. i Azja Południowo-Wschodnia – o 4,5 proc.; w tym czasie w Europie liczba seminarzystów zmalała o 9,7 proc., w Ameryce (całej) – o 8,1 proc.

Liczba biskupów w ostatnim pięcioleciu wzrosła natomiast o prawie 4 proc. i wynosi obecnie 5304, a wzrost ten dotyczy wszystkich kontynentów: w Azji ich liczba zwiększyła się o 5,4 proc., w Europie – o 4,2, w Ameryce – o 3,7 i w Afryce – o 2,3 proc. Obecnie najwięcej hierarchów żyje w Ameryce – 37,4 proc. ogółu, następnie w Europie – 31,6, w Azji – 15,1, Afryce – 13,4 i w Oceanii – 2,5 proc. Tendencję tę można tłumaczyć troską Kościoła o jak najlepszy dostęp wiernych do urzędu biskupiego. Na wzór m.in. modelu włoskiego próbuje się w Kościele powszechnym promować coraz mniejsze diecezje z możliwością silniejszego oddziaływania miejscowej władzy duchownej.

Co z Kościołem w Polsce?

Oprócz światowej statystyki interesująco wygląda duszpasterska sytuacja Kościoła w Polsce. Ciekawych danych dostarcza w tym zakresie Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego. Nasz kraj, zdaniem autorów stosownego raportu, ma jedną z najlepiej ukształtowanych sieci parafialnych w całym katolickim świecie. Udział parafii zakonnych jest względnie stabilny od 1972 r. i stanowi ok. 7 proc. W 2015 r. na terenie parafii katolickich w Polsce mieszkało 35,5 mln osób, w tym 32,7 mln katolików (92 proc.). W 2015 r. liczba księży zaangażowanych duszpastersko w parafiach katolickich w Polsce wynosiła 20,8 tys. Z kolei liczba sióstr zakonnych pracujących w parafiach przekracza 7 tys. Stały wzrost liczby parafii oraz liczby księży, a także nieznaczny spadek liczby wiernych odnotowany w ostatnim dwudziestoleciu wpłynął na średnią liczbę wiernych w parafiach oraz liczbę wiernych przypadających na 1 księdza. W 1991 r. wskaźniki te kształtowały się na poziomie: 4 tys. katolików w parafii i 1,5 tys. katolików na jednego księdza. Obecnie wynoszą one kolejno 3,2 tys. i 1,1 tys. Jednocześnie obserwuje się wyraźny spadek powołań, co w przyszłości może skutkować odwróceniem się tej tendencji. Udzielanie sakramentów w parafiach ma charakter masowy. W 2015 r. udzielono 304 tys. sakramentów chrztu św., 304 tys. sakramentów bierzmowania, 270 tys. sakramentów I Komunii św. oraz 134 tys. sakramentów małżeństwa. W ostatnich latach wskaźniki „dominicantes” (uczestnictwa w niedzielnej Mszy św.) i „communicantes” (przystępowania do Komunii św.) się ustabilizowały. W 2015 r. w stosunku do roku poprzedniego „dominicantes” dla Polski wzrósł nieznacznie z 39,1 do 39,8 proc., zaś „communicantes” – z 16,3 proc. do 17 proc. O kształcie polskiego katolicyzmu decyduje religijna aktywność świeckich, która stanowi istotny element społecznego zaangażowania Polaków. W 2014 r. działało w Polsce ponad 60 tys. przyparafialnych organizacji, które skupiały ponad 2,5 mln osób. Oprócz przyparafialnych organizacji Kościoła katolickiego działają również katolickie instytucje społeczne, takie jak szkoły czy hospicja. Ich liczba wynosi niemal 1,8 tys. Około połowy z nich działa na rzecz dzieci i młodzieży. Ponadto organizacje te udzielają wsparcia osobom starszym, ubogim i niepełnosprawnym.

Podsumowując, można zaryzykować tezę, że z Kościołem nie jest tak źle, jak chcieliby jego wrogowie, ale nie jest tak dobrze, jak chcieliby przyjaciele. Trzeba jednak podkreślić, że kontekstem działalności Kościoła od  początku był kryzys. Tak było w czasach prześladowań i późniejszych zawirowań teologicznych. Tak było w każdej epoce, nie wyłączając współczesności. Kryzys jest bowiem w jakimś sensie naturalnym kontekstem Kościoła („Posyłam was jak owce między wilki” – por. Mt 10, 16).