Pierwsza Solidarność a tradycja polskich konfederacji

Kiedy konfederacja barska ustanawia swojego przedstawiciela, hrabiego Wielhorskiego w Paryżu, każe mu rozmawiać ze światły-mi ludźmi epoki na temat ustroju przyszłej Rzeczpospolitej, gdyż konfederaci zdają sobie sprawę, że to, z czym mają do czynienia, nie jest ideałem. Trzeba tu coś zrobić, trzeba tu coś zmienić. On rozmawia z różnymi ludźmi, którzy faktycznie interesowali się losami konfederacji oraz Rzeczpospolitej w tamtych czasach w stopniu znacznie większym niż świat zachodni interesował się tym, co się w Polsce działo w ostatnich dziesięcioleciach. Powstają różne prace, np. Mably pisze dziełko na temat ustroju przyszłej Rzeczpospolitej, ono nie jest dobrze przyjęte. W następnej kolejności Wielhorski zwraca się do Jana Jakuba Rousseau i on w tych swoich „Uwagach o rządzie polskim” pisze, że są trzy powody upadku czy chylenia się ku upadkowi, mianowicie: liberum veto – z tym trzeba coś zrobić, prywatne wojska – zło największe oraz konfederacja w takim kształcie, w jakim jest może być zagrożeniem dla państwa, ale i tu charakterystyczna uwaga, radziłby zachować konfederację w przyszłym ustroju Rzeczpospolitej w dwóch przypadkach – gdy obce wojska stają w granicach Rzeczpospolitej i kiedy prawa Sejmu zostają pogwałcone. Tylko wtedy, gdy nie ma Sejmu, nie ma reprezentacji, władza polityczna nie funkcjonuje, wtedy możemy jeszcze coś zrobić, możemy stworzyć związek o charakterze konfederacyjnym po to, by się bronić, by wyprowadzić państwo na inne wody. To wszystko było bardzo mocno utrwalone w prawie zwyczajowym.

Chcę teraz powiedzieć coś o pojęciu „roboracja”. Skąd wiemy, jak się zachowywać w takich sytuacjach, sytuacjach trudnych, bo w pewnym momencie doszedłem do wniosku, że Solidarność była konfederacją. Zaraz spróbuję to udowodnić. Zacząłem czytać różne dzieła, zwłaszcza literackie, szczególnie pod tym kątem. „Ksiądz Marek” Słowackiego to kapitalny artystyczny opis końca konfederacji. Z tego dramatu pochodzi pieśń: „Nigdy z królami nie będziem w aliansach”, która w czasach Solidarności była ciągle śpiewana, wszystkie zwrotki od początku do końca przy wszelkich uroczystościach. Później przeczytałem „Wesele” Wyspiańskiego i wszystkie postacie, które występują w „Księdzu Marku” pojawiają się w „Weselu”, łącznie z młodą żydowską kobietą. „Wesele” jest również odbiciem czegoś takiego, jak duch konfederowania się społeczeństwa polskiego. Okazuje się ostatecznie, że nie jesteśmy zdolni do tego, ale bardzo chcielibyśmy jednak to zrobić. Wpadłem na pomysł, by przeczytać również pod tym kątem „Potop” Sienkiewicza i tam przykuło moją uwagę, jak opisywana jest konfederacja tyszowiecka, na którą nie zwraca się uwagi w szkole – jak powstaje akt konfederacji, jak w pewnym momencie król pojechał z konfederatami do sądu, by roborować akt konfederacji. Jako prawnik utknąłem w tym punkcie w miejscu – po prostu nie wiedziałem, co to znaczy roborować. Przerzuciłem mnóstwo podręczników, gdyż nie znałem tego pojęcia i w końcu w encyklopedii Glogera znalazłem definicję. Roborować to znaczy umacniać, potwierdzać w sądzie dokument prywatny. Czyli akt konfederacji był aktem prywatnym nawet wtedy, gdy został spisany między konfederatami a królem. Z takim aktem trzeba było jechać do sądu, by go roborować, by nabrał mocy i potem wchodziło się w skład Sejmu. Nota bene Sejm Wielki to był Sejm skonfederowany, a był, jak wiemy, próbą ratowania państwa, i jednocześnie pogodzenia go ze specyficzną formą konfederacji. Sejm Wielki zachował się znakomicie. Wywiązał się ze swoich zadań nadzwyczajnie w bardzo trudnej sytuacji. Prof. Kamiński powiedział mi kiedyś prywatnie, że Sejm kontraktowy to było jakby powtórzenie dzieła Sejmu Czteroletniego.