Apokryfy - księgi ukryte?

Trzecia Księga Machabejska swoim tytułem może wprowadzać w błąd. Akcja jej nie toczy się bowiem w czasach powstania Machebeuszy, lecz kilkadziesiąt lat wcześniej, pod koniec III wieku przed Chrystusem. Ukazuje ona walki pomiędzy egipskim królem Ptolemeuszem IV Filopatorem a Żydami. Większość materiału, który wykorzystał jej autor ma charakter legendarny. Księga powstała najprawdopodobniej w I wieku przed Chrystusem. Napisał ją jakiś Żyd pochodzący z Aleksandrii, chcąc dodać odwagi swoim rodakom (być może w kontekście nadchodzącej inwazji Rzymian).

Czwarta Księga Machabejska jest filozoficzną rozprawą na temat wyższości religijności nad ludzkimi pasjami i cierpieniami. Utwór został napisany przez żydowskiego autora w diasporze (możliwe, że w Aleksandrii albo w Antiochii). Datowany jest na I wiek po Chrystusie. Księga ta jest przykładem próby łączenia pobożności i moralności żydowskiej z grecką filozofią stoicyzmu.

Księgi Sybillińskie nawiązują do rozpowszechnionej w świecie greckim koncepcji starszej kobiety, która ogarnięta boskim duchem miała przekazywać proroctwa. Sybille były obecne w wielu sanktuariach, np. w Delfach. Księgi Sybillińskie obejmują materiał powstały między 150 przed Chr. a 650 po Chr. Materiał ten wykazuje pochodzenie ze środowisk żydowskich i chrześcijańskich. Wiele z tych wyroczni stanowiło propagandę żydowską. Były one bardzo popularne wśród autorów żydowskich.

Apokryfy Nowego Testamentu

Drugą, bardzo ważną grupą apokryfów, są apokryfy Nowego Testamentu. Określamy je tak, ponieważ nawiązują do nowotestamentalnych wydarzeń i postaci. W tej chwili znane jest ponad 100 takich utworów [8]. Główną przyczyną ich powstania była chęć „uzupełnienia” szczegółów z życia Jezusa i osób Mu bliskich. Dzieła te nierzadko obfitujące w legendarne historie zyskały szczególną popularność wśród prostego ludu. Z tego też powodu wykorzystywali je heretycy, usiłując w ten sposób rozpowszechniać swoją doktrynę. Wspomniane dzieła powstawały głównie w okresie od II do V wieku. Większość z nich można traktować w kategoriach zabytków literatury starożytnej, ale nie wnoszą one wiele do poznania pism nowotestamentalnych. Świadczą jedynie o tendencjach doktrynalnych w pierwszych wiekach istnienia chrześcijaństwa. Jedynie te najstarsze, z przełomu I i II wieku, mogą być pomocne w badaniach nad powstawaniem Ewangelii. Zdecydowana większość z nich przypisywana była apostołom lub innym znanym postaciom pierwotnego Kościoła. Takie przypisywanie dzieł osobom cieszącym się znacznym autorytetem było podejrzane, zwłaszcza wtedy, gdy zawarta w nich doktryna odbiegała od tego, co było w tekstach czytanych podczas liturgii. Apokryfy miały zastosowanie w lekturze prywatnej, czyli dla duchowego pożytku wiernych, a także dla upowszechniania pewnych idei, w tym także heretyckich. Wielość tych tekstów o różnej wartości doktrynalnej stała się impulsem dla Kościoła do określenia, które z nich zawierają prawowitą naukę. Był to pierwszy krok do ustabilizowania się kanonu ksiąg biblijnych.

[8] Najbardziej znane opracowanie apokryfów Nowego Testamentu dał W. Schneemelcher (Neutestamentliche Apokryphen in deutscher Übersetzung, Tübingen 1964; jest także przekład angielski tego opracowania). W przekładzie polskim mamy do dyspozycji kilkuczęściowe dzieło zatytułowane Apokryfy Nowego testamentu pod redakcją ks. Marka Starowieyskiego.