Zagłada domu Trinczerów – refleksje historyka

Wedle szacunków Elżbiety Rączy, historyczki z Rzeszowa, do zbrodni popełnianych przez Polaków wobec Żydów doszło co najmniej w 110 miejscowościach Rzeszowszczyzny [7]. Podstawę tych obliczeń stanowią materiały powojennych śledztw i procesów, a także relacje polskie i żydowskie. Dane te traktować należy jako robocze, jako że stanowią plon wstępnych zaledwie kwerend. W tym studium nie odnotowano zdarzeń, które rozegrały się w Gniewczynie Trynieckiej. Miejscowość ta nie jest również wzmiankowana w kolejnej przygotowywanej do druku pracy tej autorki na temat pomocy Żydom na Rzeszowszczyźnie [8].

Ze wstępnych, dokonanych w ostatnich latach cząstkowych badań powstałych na podstawie analizy akt sądowych, można dokonać typologii przestępstw na Żydach, w których uczestniczyli miejscowi Polacy [9]. Najczęściej spotykaną formą współdziałania z Niemcami było uczestnictwo w obławach na Żydów organizowanych przez siły okupacyjne lub podejmowanych z własnej inicjatywy przez sformowane naprędce grupy gorliwców, doprowadzanie napotkanych Żydów na posterunki policji i żandarmerii, znęcanie się nad Żydami w celu wymuszenia informacji o majątku, rabunki mienia, donosy ujawniające miejsce pobytu Żydów. Rzadsze były morderstwa na ukrywających się Żydach. Ofiarami tych ostatnich padali zarówno pojedynczy Żydzi, niezależnie od wieku i płci, jak i całe rodziny. Niekiedy zabijali ci, którzy Żydów ukrywali.

[7] Zob. E. Rączy, Stosunki polsko-żydowskie w latach drugiej wojny światowej na Rzeszowszczyźnie, w: Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i Materiały,Warszawa 2006, s. 909.
[8] E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej (książka ukaże się w tym roku w IPN). Dziękuję Autorce za udostępnienie tekstu.
[9] Zob. np. A. Żbikowski, Krótka historia stosunków polsko-żydowskich we wsi Grądy Woniecko w roku 1941, w: Świat niepożegnany. Żydzi na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVIII–XX wieku, red. K. Jasiewicz, Warszawa 2004; A. Skibińska, J. Petelewicz, Udział Polaków w zbrodniach na Żydach: casus region świętokrzyski, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, t. 1, Warszawa 2005; D. Libionka, P. Reszka, Święto zmarłych w Rechcie, „Karta”, 2005, nr 46.